Ο Ελληνισμός έχει μια πανάρχαιη παράδοση στην περιοχή της ανατολικής Μεσογείου. Η ύπαρξη ελληνικών φύλων στην περιοχή θα πρέπει να θεωρείται δεδομένη από τα βάθη της προϊστορίας. Αυτοί οι Έλληνες εξαπλώθηκαν, αποίκισαν, συνοίκησαν, κατέκτησαν, με αποτέλεσμα η ελληνική λαλιά να φθάσει στα πέρατα της οικουμένης. Αν και ο Ελληνισμός πέρασε από πολλά στάδια και διαφοροποιήσεις έως ότου φθάσουμε στην δημιουργία του νεοελληνικού κράτους, η ελληνική παρουσία σε περιοχές εκτός του «εθνικού κορμού» παρέμεινε ισχυρή και τροφοδότησε την λεγόμενη «Μεγάλη Ιδέα», την επιδίωξη για ένα ελληνικό κράτος που θα περιλαμβάνει όλους τους Ελληνες, όπου γης.

Η συνακόλουθη τραγωδία της συρρίκνωσης του εκτός Ελλάδας Ελληνισμού, δημιούργησε την σύγχρονη θέση περί «χαμένων πατρίδων». Οι γενιές των προσφύγων από τη Μικρά Ασία που ήλθαν στην Ελλάδα μετά τη μικρασιατική καταστροφή, κρατούν ζωντανές τις θύμησες από τις πατρίδες τους. Όπως τις κρατούν και οι Πόντιοι. Σε άλλες περιοχές, όπως η Βόρειος Ήπειρος, η κατάσταση είναι διαφορετική - και λιγότερο τραγικά τελεσίδικη.

Στην μονογραφία αυτή εξετάζουμε το πλαίσιο δημιουργίας της ελληνικής Μεγάλης Ιδέας, την αντιπαράθεσή της με τους εθνικισμούς των υπόλοιπων βαλκανικών λαών και την δημιουργία της σύγχρονης Ελλάδας, καθώς και τα «πεδία αντιπαράθεσης» με τους Τούρκους, τους Βουλγάρους και τους Αλβανούς.

Ένα κεφάλαιο είναι αφιερωμένο σε μια ιδιάζουσα περίπτωση, την σύγχρονη τραγωδία της Κύπρου.