ΟΨΕΙΣ ΤΟΥ ΝΕΟΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ

Τα δεκαπέντε κείμενα που αποτελούν το κύριο σώμα του δεύτερου τόμου Των Φώτων ανήκουν στη χρονική περίοδο 1984-1999. Θέματά τους το λαϊκό έντυπο, ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός, η εκδοτική έκρηξη και οι λόγιοι του 18ου αιώνα, το μυθιστόρημα του 19ου -είδος άγνωστο τον προηγούμενο αιώνα- οι Φαναριώτες, οι μεταφράσεις του Ροβινσώνα Κρούσου και η επίδρασή του ως συμβόλου του ανθρώπου που ξεπερνά το φόβο του απέναντι στα φυσικά φαινόμενα για να τα εκμεταλλευτεί πρός όφελός του, ο Φαναριώτης Δημ. Καταρτζής και η γέννηση της Παιδαγωγικής, η νεοελληνική γλωσσική παιδεία και η επίδραση της εκκλησιαστικής γλώσσας στην «κοινώς λαλουμένην» του Κοραή.

Το δέκατο έκτο κείμενο είναι μια σύντομη αποτίμηση του έργου του Κ.Θ. Δημαρά, «πρωτεργάτη αλλά και οργανωτή του χώρου, ως ένδειξη οφειλομένης τιμής».

Αντίθετα, το δημοσίευμα για τη νεοελληνική εκπαίδευση μέχρι τις παραμονές της Επανάστασης αποτελεί αυτοτελή οργανική ενότητα, «πρώτη απόπειρα σύνθεσης στο κεντρομόλο θέμα της νεοελληνικής παιδείας» (όπως το χαρακτηρίζει ο συγγραφέας). Εδώ εξετάζονται οι εκπαιδευτικές βαθμίδες και οι ονομασίες τους, που άλλαζαν συνεχώς, το κτιριακό πρόβλημα και οι λύσεις που δίνονταν ανάλογα με τις ανάγκες και τις δυνατότητες, το διδακτικό προσωπικό, η κατάρτιση και η αμοιβή του, η συμμετοχή των γυναικών τόσο ως εκπαιδευτικών όσο και ως εκπαιδευομένων, η ταξική προέλευση των μαθητών, το περιεχόμενο και η κατεύθυνση των σπουδών, που επηρεάζονταν από τις αντίστοιχες τάσεις στην Ευρώπη του 18ου αιώνα.