110 ΘΕΩΡΙΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΨΕΙΣ (1825-2000)

"Στο Πωγώνι της Ηπείρου π.χ, υπάρχει παράδοση πως οι Σαρακατσάνοι κατάγονται από τους Ηπειρώτες της εποχής του Πύρρου και των διαδόχων του, που νικήθηκαν από τους Ρωμαίους, όταν ο Αιμίλιος Παύλος (168 π.Χ.) κατέστρεψε εβδομήντα πόλεις στην Ήπειρο. Πολλούς πήρανε αιχμαλώτους τότε στο Μπούρτζι της Ιταλίας, απ όπου γύρισαν όταν κατάκτησαν οι Τούρκοι την Ήπειρο και τη Μακεδονία. Όσοι απ αυτούς μείνανε τότε στην Ήπειρο, φύγανε στα βουνά και ζώντας ως νομάδες διατήρησαν τη γλώσσα τους την ελληνική, ενώ όσοι γύρισαν από την αιχμαλωσία είχαν χάσει τη γλώσσα τους κι ονομάστηκαν από το Μπούρτζι Μπουρτζόβλαχοι.

"Την ίδια περίπου παράδοση, ότι κατάγονται από την Ιταλία, και μάλιστα από τις Συρρακούσες, αναφέρουν και μερικές άλλες ομάδες Σαρακατσάνων. Σχετική πληροφορία μου έδωσε το 1938 και ο τσέλιγκας Σπόρος Δημ. Μητροκώστας, κάτοικος Κράψης Ιωαννίνων (60 χρονώ), που την ήξερε από τον πατέρα του, ηλικίας τότε 107 χρονώ. Ο γέρο Μητροκώστας έλεγε ότι ξέρει από παράδοση ότι οι Σαρακατσάνοι ήρθαν από το "Σαρακιόι" της Ιταλίας προ πέντε περίπου αιώνων, απ όπου τους είχαν εκτοπίσει οι ιταλικές αρχές ως ζωοκλέφτες και στοιχεία κακοποιά, απειθάρχητα, επικίνδυνα.

"Ο τσέλιγκας Αλέξης Μυριούνης, που ξεκαλοκαίριαζε στο Βραδέτο του Ζαγορίου, όπως και άλλοι Σαρακατσάνοι από τα Ζαγοροχώρια (Βίτσα, Βραδέτο, Σκαμνέλι, Καπέσοβο, Κουκούλι), λένε πως σχηματίστηκαν τα τσελιγκάτα των Σαρακατσάνων από χωρικούς που εγκατέλειψαν τις γενέτειράς τους, επειδή κάνανε στους τόπους τους εγκλήματα και πήγαιναν στην Ήπειρο για να σωθούν. Το όνομα Σαρακατσάνος τους το δώσανε επειδή δεν είναι στις πολιτείες, δεν έχουν σειρά. Επιμένουν σταθερά ότι είναι γνήσιοι Έλληνες και πως βοήθησαν τους κλέφτες και αρματολούς που πάντα φιλοξενούσαν στις στάνες τους."