Η ΥΠΟΘΕΣΗ ΜΙΧΑΛΗ ΜΠΕΖΕΝΤΑΚΟΥ-ΣΤΙΓΜΙΟΤΥΠΑ ΕΝΟΣ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΕΜΦΥΛΙΟΥ ΠΟΛΕΜΟΥ

Αν και η πολιτική βία υπήρξε κομβική στον ελληνικό Μεσοπόλεμο, σπάνια αναλύεται ως δυναμική συνάντηση μεταξύ κρατικής καταστολής, επαναστατικής βίας και κοινωνικής ενέργειας των υποτελών τάξεων. Η ιστορία του Μιχάλη Μπεζεντάκου -ενός νεαρού κομμουνιστή που συνελήφθη για τον θανάσιμο πυροβολισμό του αστυφύλακα Γεώργιου Γυφτοδημόπουλου στη Δραπετσώνα τον Αύγουστο του 1931, δραπέτευσε θεαματικά από τις φυλακές Συγγρού και διέφυγε στη Σοβιετική Ένωση- δεν ήταν μια απλή «εγκληματική υπόθεση». Πρόκειται για στιγμιότυπα ενός κοινωνικού εμφυλίου πολέμου χαμηλής έντασης, που διεξαγόταν ήδη στην καρδιά της Β΄ Ελληνικής Δημοκρατίας. Ρωγμές στον κοινωνικό ιστό της εποχής και θραύσματα μιας κοινής, ευρωπαϊκής εμπειρίας του 20ού αιώνα.

Η υπόθεση τροφοδότησε σενάρια συνωμοσίας για σοβιετική υπονόμευση, πυροδότησε έναν ελληνικό «κόκκινο πανικό» και αναζωπύρωσε τον κοινωνικό φόβο απέναντι στον κομμουνισμό κι ευρύτερα τα εργατικά στρώματα. Οδήγησε σε μαζικές συλλήψεις, στημένες μαρτυρίες, βασανιστήρια, πολιτικές διώξεις -αλλά άφησε πίσω της και κάτι πιο ανθεκτικό: έναν ζωντανό θρύλο, που επιβίωσε μέσα από την προφορική μνήμη, το τραγούδι και την επαναστατική μυθολογία. Ο «Μπεζεντάκος» έγινε ένα μπρεχτικό, περιπαικτικό και συμποσιακό επαναστατικό τραγούδι πολιτισμικής αντίστασης και εργατικής κομπορρημοσύνης απέναντι στο εχθρικό κράτος.

Ο Μπεζεντάκος, μετονομασμένος σε Γκεόργκι Μπέντας, διέφυγε στη Μόσχα, παντρεύτηκε, απέκτησε μια κόρη -μόνο για να πέσει, λίγα χρόνια αργότερα, θύμα των σταλινικών εκκαθαρίσεων. Από τη Δραπετσώνα στα σκοτεινά υπόγεια της NKVD, η διαδρομή του σκιαγραφεί μια από τις πιο δραματικές διασταυρώσεις της ελληνικής και της σοβιετικής ιστορίας εξετάζοντας τα κοινά στοιχεία του σοβιετικού και ελληνικού κοινωνικού πανικού.

Το βιβλίο «Όταν οι αστοί τρομάξαν...» διαβάζει την υπόθεση Μπεζεντάκου ως συμπύκνωση ενός εμφυλίου πριν τον Εμφύλιο? ως σκηνή όπου η Μεγάλη Ιστορία διασταυρώνεται με το πεπρωμένο ενός ανθρώπου και ο κοινωνικός πανικός αποκτά μορφή, πρόσωπο και όνομα.