Στην επαρχιακή Ρωσία, ο συνταξιούχος καθηγητής Σερεμπριακόφ και η νεαρή σύζυγός του Έλενα φτάνουν στο απομακρυσμένο κτήμα τους, το οποίο φροντίζει ο Βάνια και η ανιψιά του η Σόνια, μια στερημένη εργατική κοπέλα που αγαπά κρυφά τον γοητευτικό και παρηκμασμένο γιατρό Αστρόφ, και η ψευτοδιανοούμενη πεθερά του Μαρία Βασίλιεβνα. Η παρουσία τους διαταράσσει τη ζωή των ανθρώπων εκεί, αλλάζει τις ευαίσθητες ισορροπίες και φέρνει στην επιφάνεια χαμένα όνειρα, ανολοκλήρωτους έρωτες και ανεκπλήρωτες επιθυμίες. Η πλήξη και τα αδιέξοδα μιας κοινωνίας σε παρακμή οδηγούν το δράμα της συμβίωσης στην κορύφωσή του και τη θλιβερή του λύση, που αποκαθιστά τις ισορροπίες αλλά δεν οδηγεί στην ανθρώπινη ευτυχία.

Στον Θείο Βάνια ο αναγνώστης βρίσκει ένα λεπτό ποιητικό ρεαλισμό για την καθημερινή ζωή της συμβιβασμένης ανώτερης τάξης που ήταν ρηξικέλευθος για την εποχή του. Ο ’ντον Τσέχωφ δημιουργεί θλιμμένους και διαψευσμένους ήρωες που αισθάνονται αποξενωμένοι και περιγράφουν τους εαυτούς τους, αλλά και τους άλλους, ως «περίεργους» και «εκκεντρικούς», «ξένους και σε εξορία», δημιουργώντας μια αίσθηση απομάκρυνσης τόσο από τους γύρω τους, όσο και από τον ίδιο τον εαυτό τους.

Ο Θείος Βάνια δεν είναι ούτε τραγωδία ούτε φάρσα, αλλά ένας λυρικός μηχανισμός σύλληψης ψυχολογικών κραδασμών, γεμάτος διαλόγους και μεγάλες παύσεις, σε μια εκτεταμένη χρήση του ανείπωτου, που τονίζει τη στοχαστικότητα, την ενδοσκόπηση και τη μάταιη ονειροπόληση των ηρώων του.