Ο Αϊζενστάιν, που είχε πάθος με τον Ελ Γκρέκο, εξετάζει σ αυτό το μελέτημα τους δύο γνωστούς πίνακές του, που συγγενεύουν και θεματικά, Αποψη του Τολέδο και Το Τολέδο σε ώρα καταιγίδας.

Σχετικά με τον πρώτο πίνακα, μάταια ο επισκέπτης του Τολέδο θα αναζητήσει τη συγκεκριμένη οπτική γωνία για την άποψη που βλέπει στον πίνακα, από οποιοδήποτε σημείο της περιοχής. Αυτό που βλέπει είναι ένα "μονταρισμένο" σύμπλεγμα, μια αναπαράσταση, που η σύνθεσή της συγκροτήθηκε μέσω του μοντάζ, με παράθεση αντικειμένων που "φωτογραφήθηκαν" μεμονωμένα, ενώ, στη φυσική τους κατάσταση κι από αυτή τη "γωνία λήψης", ή αλληλοεπικαλύπτονται ή οι διαστάσεις τους δεν ανταποκρίνονται σ αυτό που βλέπει ο θεατής ή στρέφουν τα νώτα στον θεατή.

Όσο για το Τολέδο σε ώρα καταιγίδας, ο πίνακας δεν βασίστηκε στο βλέμμα αλλά στη γνώση, όχι στην εποπτεία της μιας και μόνης οπτικής γωνίας. Βασίστηκε σε μια ενοποίηση μοτίβων (οπτικών δεδομένων) μεμονωμένων, εμπνευσμένων από περιπάτους -εναλλασσόμενων απόψεων- της πολιτείας και των περιχώρων. Ο Αϊζενστάιν αναφέρει μια απ τις πιο ρωμαλέες παραφράσεις αυτού του πίνακα κατά τη γνώμη του:

...Ήδη από το 1614, που ο θάνατος άπλωνε προς εκείνον τα σκελετωμένα χέρια του, ο Γκρέκο ζωγράφιζε το Τολέδο σε ώρα καταιγίδας. Τραγικό σκηνικό, όπου είχε ζήσει κάποιες φευγαλέες χαρές κι όπου ριγούσε έντρομος εμπρός στα οράματα της Κόλασης και της Δευτέρας Παρουσίας. Το Τολέδο περιστοιχισμένο από τα ερέβη του τοπίου του. Νέφη ξεσκισμένα απ τη θύελλα φεύγουν, τα βλέμματά μας τραυματίζουν λάμψεις εκτυφλωτικές. Ο τρόμος των άγνωστων, μυστικών δυνάμεων της φύσης κι η δαιμονική φρίκη μάς διαπερνούν. Τότε, από κάποια έγκατα, αντιδονεί σαν ηχώ ο μύχιος σπαραγμός του ζωγράφου. Λεία ενός ασίγαστου μαρτυρίου, του ακατάσχετου και ανελέητου πανικού, αφότου η πάσα γαλήνη τον εγκατέλειπε...