"Σ΄ όποια γωνιά του Ελληνισμού και αν βρεθώ θα πασχίζω πάντα να δυναμώνω, να ξυπνώ, να ζωντανεύω την ψυχή του, και ας γίνει ό,τι γίνει. Ξυπνώ κάθε ύπνο, κεντρίζω κάθε βαρεμό, συνδαυλίζω κάθε στάχτη, ξεσκεπάζω κάθε σπίθα κρυμμένη και ανάβω κάθε φωτιά σβησμένη, βγάζω κάθε πνοή κουρασμένη και παίζω κάθε χορδή σιωπηλή. Ξυπνώ, ξυπνώ, ξυπνώ και γι΄ αυτό με λεν και ξυπνητήρι". (Ίων Δραγούμης)

Το Μαρτύρων και ηρώων αίμα δεν είναι ένα βιβλίο που αφορά μόνο τη γραμματολογία μας• είναι μια μαρτυρία που αφορά το συλλογικό μας πρόσωπο πριν καταντήσει αγνώριστο από τις συνεχείς παραχαράξεις του "Αθηναϊσμού". Σήμερα το ξέρουμε, γιατί το ζούμε στο πετσί μας: η Αθήνα δεν είναι η πρωτεύουσα του έθνους αλλά ο τοποτηρητής που μπούκωσε καταπίνοντας τον τόπο και τους ανθρώπους. Ο Ίων Δραγούμης ήταν υπέρμαχος ενός άλλου τρόπου, τρόπου αφίλιωτου με τις αδηφάγες εκπτώσεις. Κι εκτός από υπέρμαχος ήταν συναγωνιστής ενός ωραίου ανθρώπου και σπουδαίου Έλληνα: του Παύλου Μελά. Και όσα γράφει, δεν τα γράφει στην ησυχία του σπουδαστηρίου του• τα γράφει την ώρα του αγώνα. Και τα γράφει κατά πώς πρέπει: γκαρδιακά.

Ο Ίων Δραγούμης είχε πολλά κοινά με τον Παύλο Μελά. Προφανώς, δεν αναφέρομαι στα γραψίματα. Αυτά είναι μοναχά σημάδια μιας ψυχής ανταριασμένης που πήρε στα σοβαρά τη ζωή και δεν την άφησε να πάει στράφι. Γίνηκε κι αυτός, όπως ο Παύλος της Μακεδονίας ολάκερης και του Ελληνισμού ακαίριου, λαμπάδα που παράωρα σβήστηκε.

Κι αν τον διαβάζουμε και σήμερα τον Ίωνα Δραγούμη δεν το κάνουμε μοναχά σαν μνημόσυνο για μια ψυχή ωραία. Το κάνουμε για να μη λησμονήσουμε ολότελα "πώς περπατούν οι άντρες".