Οι "Νεκρές ψυχές" είναι το μοναδικό -και πολύ σημαντικό για την Παγκόσμια Πεζογραφία- μυθιστόρημα του Νικολάι Γκόγκολ.

Το εξαιρετικό χιούμορ της ιστορίας προέρχεται από μοναδική και σαρδόνια σε σύλληψη ιδέα:
Ένας φιλόδοξος, πονηρός κι αδίστακτος τυχοδιώκτης, πηγαίνει από μέρος σε μέρος της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, αγοράζοντας ή κλέβοντας τους τίτλους των... νεκρών δουλοπαροίκων από τους ιδιοκτήτες τους. Με αυτήν την "ιδιοκτησία" ως ασφάλεια, προγραμματίζει να πάρει δάνεια με τα οποία θα αγοράσει ένα κτήμα με... ζωντανές ψυχές.

Το βιβλίο αυτό είναι εμπνευσμένο από τη ζωή των δουλοπάροικων της εποχής του Γκόγκολ. Οι δουλοπάροικοι ήταν σκλάβοι που ανήκαν στη γη, που τους αγόραζαν και τους πουλούσαν μαζί με τα κτήματα.

Το μυθιστόρημα αντανακλά τη σχέση μεταξύ κολίγων κι αφεντάδων και φυσικά την ιδέα που είχαν οι δεύτεροι για τους πρώτους, καθώς επίσης κι έναν μεγάλο αριθμό εξόχως απεικονισμένων ρωσικών επαρχιακών χαρακτήρων.
Με το τελείωμα του πρώτου μέρους του βιβλίου, ο Γκόγκολ ξαναγυρίζει το 1841 στη Ρωσία, μετά από χρόνια παραμονής του στο εξωτερικό και ειδικά στην Ιταλία.

Ύστερα από 3 μήνες αγώνα με την επιτροπή λογοκρισίας, το μυθιστόρημα δημοσιεύεται τον Μάιο του 1842. Ο επόμενος σεισμός που επιφύλαξε ο Γκόγκολ στον πνευματικό κόσμο της χώρας είχε γίνει. Το έργο έκανε τεράστια εντύπωση, συγκλόνισε ολόκληρη τη Ρωσία και όχι μόνο τον πνευματικό κόσμο. Δίχασε ακόμα μια φορά το κοινό (άλλοι το αγάπησαν, άλλοι το μίσησαν) ενώ ο Γκόγκολ, που ίσως περίμενε πανεθνική ομόφωνη αναγνώριση, θα εγκαταλείψει και πάλι τη Ρωσία.