Ο βραβευμένος για τη συμβολή του στην ιστορική μυθιστοριογραφία (Ίδρυμα Ουράνη της Ακαδημίας Αθηνών, 2023) Νίκος Ψιλάκης μας παραδίδει ένα έργο-αναφορά στις αντοχές του ανθρώπου και τις πολλαπλές διαδρομές της μνήμης.

Την εποχή που ξεκινά ο εξηλεκτρισμός η 18χρονη Βασιλικώ, κόρη ευκατάστατου κτηματία της Μικρασίας, ετοιμάζεται ν΄ ανοίξει πρωτοποριακό κατάστημα ηλεκτρικών γλόμπων στη Σμύρνη. Δεν προλαβαίνει. Σ΄ ένα από τα ιλιγγιώδη γυρίσματα της ιστορίας βρίσκεται ρακένδυτη στο καράβι της προσφυγιάς. Αποβιβάζεται στην Κρήτη. Λίγες ημέρες μετά οι επιτροπές των εράνων μοιράζουν στους καταυλισμούς των ξεριζωμένων τα πρώτα δέματα με ρουχισμό. Η Βασιλικώ ανοίγει το δικό της και βλέπει ένα φανταχτερό νυφικό, λίγα εσώρουχα και μια ξαναφορεμένη ζακέτα.

Ύστερα από μισόν αιώνα, συνταξιούχος σταφιδεργάτρια πλέον, ανοίγει την καρδιά της και δείχνει το νυφικό-κειμήλιο του 1922. Μιλά για δυο τόπους, το εκεί και το εδώ, για δυο χρόνους, το πριν και το μετά, και εστιάζει σε δυο κορυφαία γεγονότα, τη σφαγή και την υποδοχή των προσφύγων. Γλώσσα απλή, με την αμεσότητα της προφορικής αφήγησης και κατανοητά ιδιωματικά στοιχεία που προσδίδουν χρώμα και ζωντάνια στο λόγο.

Μυθιστόρημα ή μαρτυρία; Ντοκουμέντο ή σπουδή στη διαχείριση της απώλειας, στη διαχείριση της μνήμης και των ποικίλων εκδοχών της ξενιάς;