Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης (1851-1911) ανδρώθηκε μέσα στην ταραγμένη περίοδο των πρώτων χρόνων της οικοδόμησης του ελληνικού κράτους. Τότε, όπου όλα τα ζητήματα ήταν υπό συζήτηση και οι ιδεολογικοπολιτικές αντιπαραθέσεις επί παντός του επιστητού σε ημερήσια διάταξη. Τότε, στις απαρχές της συγκρότησης εκείνου του νέου κρατικού υποκειμένου ετίθεντο επιτακτικά τα ζητήματα φυλετικής και πολιτισμικής προέλευσης, πολιτισμικής συνέχειας και ασυνέχειας, και βέβαια το κεντρικό ζήτημα της εθνικής ταυτότητας.

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, ανθός και καρπός εκείνης της αναγεννησιακής για τον ελληνισμό περιόδου, προσέγγισε όλα αυτά τα ζητήματα με τη συγγραφή των μυθιστορημάτων του. Έβαλε το πλαίσιο. Ιστορικό, πολιτισμικό, ταυτοτικό. Έτσι, μας εισήγαγε στην εποχή του. Με τα διηγήματά του και την ανάλυση προσωπικοτήτων, χαρακτήρων, πολιτισμικών συνθηκών και των κοινωνικοπολιτικών καταστάσεων, «έσκαψε στο παραμέσα» και μας έδωσε μια σχεδόν πλήρη εικόνα της λειτουργίας του ψυχισμού του ατόμου, ενώ ταυτόχρονα με την περιγραφή του πολιτισμικού, του πολιτικού και του κοινωνικού περιβάλλοντος μας ανέλυσε την μορφή του πολιτισμικού και κοινωνικού υποκειμένου της εποχής.

Ο Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, αναλύοντας στα διηγήματά του τα «πάθια» των ανθρώπων, αναδείχθηκε σ έναν από τους κορυφαίους συγγραφείς-αναλυτές του ασυνειδήτου του ανθρώπινου ψυχισμού. Ερμηνεύοντας και αναλύοντας πολιτισμικά, κοινωνικά και πολιτικά, ήθη, καταστάσεις και γεγονότα, συνέβαλλε καθοριστικά στην τοποθέτηση των βάσεων του σύγχρονου επιστημονικού λόγου στους χώρους της Ψυχολογίας, της Κοινωνικής Ανθρωπολογίας, της Κοινωνιολογίας και των Πολιτικών επιστημών. Γι αυτό και ο μέγας Κ. Καβάφης τον κατέταξε ως τον «κορυφαίο των κορυφαίων».