Ένα σημαντικό θέμα για την κοινωνική ζωή, το εργατικό και κομμουνιστικό κίνημα, είναι η θρησκεία, η οποία εξακολουθεί να έχει ισχυρή επίδραση σε μεγάλες λαϊκές μάζες, παρά την πρόοδο της επιστήμης και την «εκκοσμίκευση» της πολιτικής και κοινωνικής ζωής στις καπιταλιστικές κοινωνίες. Η θρησκεία και η Εκκλησία αποτελούν σημαντικό όργανο της άρχουσας τάξης, που παίζει καίριο ρόλο στην πνευματική, πολιτική και πολιτιστική υποταγή μεγάλου τμήματος των εργαζόμενων μέσω της σύνδεσής της με τον κρατικό μηχανισμό. Στην Ελλάδα, όπου ακόμη δεν υπάρχει ούτε ο τυπικός νομικός διαχωρισμός κράτους-Εκκλησίας και εκπαίδευσης-θρησκείας, αυτό έχει ακόμα μεγαλύτερη σημασία. Στη διάρκεια, μάλιστα, των τελευταίων δεκαετιών παρατηρείται διεθνώς μια αυξημένη αλληλεπίδραση θρησκείας και πολιτικής μέσω της εμφάνισης ή και επανεμφάνισης αστικών πολιτικών κινημάτων με θρησκευτικό μανδύα.

Η παρούσα έκδοση περιλαμβάνει δύο σοβιετικές μονογραφίες που αναφέρονται στο φαινόμενο της θρησκείας. Η πρώτη έχει τον τίτλο «Η εποχή πριν εμφανιστεί η θρησκεία» και σε αυτήν ο Β. Φ. Ζίπκοβετς τεκμηριώνει, με υλιστικό τρόπο, την απουσία της θρησκείας σε όλη τη λεγόμενη «πρώιμη» ιστορία της ανθρωπότητας. Αρχικά, γίνεται «τοποθέτηση του ζητήματος και επισκόπηση της φιλολογίας» σε σχέση με τις δογματικές θέσεις της θεολογίας και στη συνέχεια παρουσιάζεται «η εργασία, η νόηση και η συνείδηση του αρχαιοπαλαιολιθικού ανθρώπου». Ακολουθούν τα κεφάλαια για «το Είναι και τη συνείδηση των Τασμανών» και για τους «ονομαζόμενους “νεαντερντάλειους τάφους”».

Η δεύτερη εργασία του Π. Α. Πάβελκιν, «Τι είναι η θρησκεία», αποτελεί ένα αντιπροσωπευτικό έργο του «επιστημονικού αθεϊσμού» της σοβιετικής βιβλιογραφίας, καθώς εξετάζει το σύνολο των πλευρών του θρησκευτικού φαινομένου στη σύγχρονη κοινωνία, δίνοντας ιδιαίτερο βάρος στη θρησκεία και τον αθεϊσμό στην ΕΣΣΔ. «Η θρησκευτική πίστη και η επιστημονική γνώση», «οι αιτίες εμφάνισης της θρησκείας» και ο «κοινωνικός της ρόλος», η σχέση της «θρησκείας με την ηθική», «οι κοινωνικές και γνωσιολογικές ρίζες της θρησκείας στην ταξική κοινωνία», «οι αιτίες της βιωσιμότητας της θρησκείας στη σοσιαλιστική κοινωνία», «η σχέση του Κομμουνιστικού Κόμματος προς τη θρησκεία», καθώς και «οι μορφές και οι μέθοδοι της επιστημονικής αθεϊστικής προπαγάνδας», είναι τα θέματα με τα οποία καταπιάνεται η συγκεκριμένη μονογραφία.

Τα βιβλία αυτά γράφτηκαν λίγο μετά από το 20ό Συνέδριο του ΚΚΣΕ, με την επιλογή των γνωστών κατευθύνσεων ανάπτυξης που, μετά από μια γενιά περίπου, οδήγησαν στα επίσης γνωστά αποτελέσματα των ανατροπών. Επρόκειτο για μια εποχή έντονης πολιτικής, ιδεολογικής, επιστημονικής διαπάλης στη σοβιετική κοινωνία, με πολλά γόνιμα, αλλά και άγονα αποτελέσματα και αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να γνωρίζει ο αναγνώστης, ώστε ν’ αναζητά μέσα σε κάθε έργο εκείνης της περιόδου, κι όχι μόνο, και αυτήν τη διάσταση των πραγμάτων, την αντιπαράθεση, την πάλη των ιδεών, τη διαρκή σύγκρουση του νέου με το παλιό, στη μεγαλύτερη προσπάθεια που έχει κάνει μέχρι τώρα η εργαζόμενη ανθρωπότητα για να περάσει στην πραγματική της ιστορία, στο «βασίλειο της ελευθερίας» της.