ΜΙΑ ΘΡΗΣΚΕΙΑ ΔΥΟ ΚΟΣΜΟΙ

Εδώ και δεκαετίες, στους κόλπους του μουσουλμανικού κόσμου μαίνονται συγκρούσεις που συγκλονίζουν το διεθνές σύστημα. Ο στρατηγικός ανταγωνισμός Σαουδικής Αραβίας και Ιράν, οι εμφύλιες συγκρούσεις στο Ιράκ και τη Συρία, στον απόηχο της Αραβικής Ανοιξης, ή η εμφάνιση του Ισλαμικού Κράτους τη δεκαετία του 2010, είναι εξελίξεις τις οποίες οι Δυτικοί συχνά ανάγουν στο αρχέγονο μίσος ανάμεσα σε σουνίτες και σιίτες, τις δύο μεγάλες «σέχτες» του Ισλάμ. Ωστόσο, κατά κανόνα πρόκειται για μια ανάλυση απλουστευτική, που αγνοεί το πολιτικό πλαίσιο της αναταραχής στη Μέση Ανατολή και, κυρίως, το ιστορικό βάθος των όρων «σουνίτης» και «σιίτης», διάκρισης σχεδόν άγνωστης στη Δυτική κοινή γνώμη πριν από τη δεκαετία του 1970.

Ο John McHugo, πιάνοντας το νήμα από την αρχή, αναλύει την εμφάνιση του σουνιτικού και του σιιτικού Ισλάμ όχι ως τη συγκρότηση δύο χριστιανικού τύπου «αιρέσεων», αλλά ως τη διαμόρφωση, ήδη από τον θάνατο του Μωάμεθ, δύο διακριτών αντιλήψεων για το ποιος δικαιούται να ασκεί τη θρησκευτική εξουσία στη μουσουλμανική κοινότητα. Εξετάζει το κρίσιμο ιστορικό και θεολογικό/νομοκανονικό υπόβαθρο της ενδομουσουλμανικής διαίρεσης, τα χαλιφάτα των Ομμεϋαδών και των Αββασιδών, τη σιιτική αυτοκρατορία των Φατιμιδών, τον μακραίωνο «ψυχρό πόλεμο» ανάμεσα στη σουνιτική Οθωμανική Αυτοκρατορία και το σιιτικό Ιράν, τα πανισλαμικά οράματα των Οθωμανών τον 19ο αιώνα, που δείχνουν να αναβιώνουν στη σύγχρονη Τουρκία, την εμφάνιση του πολιτικού Ισλάμ, τη χειραγώγηση της θρησκείας από τα πολιτικά καθεστώτα στη Μέση Ανατολή, την Ιρανική Επανάσταση του 1979, τον πόλεμο Ιράν-Ιράκ και τη Δυτική παρουσία στη Μέση Ανατολή τον 20ό και τον 21ο αιώνα. Η συνθετική αυτή αφήγηση ξεδιαλύνει όρους όπως ισμαηλίτες, ασσασίνοι, δρούζοι, αλαουίτες, σούφι, ουαχαμπίτες κ.ά., και αναδεικνύει όλες τις όψεις της διαίρεσης -θρησκευτικές, πολιτικές, κοινωνικές- σε βάθος χρόνου, προσφέροντας στον αναγνώστη ένα μοναδικό κλειδί για να ερμηνεύσει το παρελθόν, το παρόν και την προοπτική του σημερινού Ισλάμ.