ΟΙ ΜΕΓΑΛΟΥΠΟΛΕΙΣ ΚΑΙ Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗΣ

Ποιά είναι η ψυχολογία του κατοίκου της μεγαλούπολης; Ο ρυθμός της ζωής του πηγάζει από την ατομικότητά του; Πώς προσαρμόζεται στους κανόνες της κοινωνίας; Και το σημαντικότερο: τί αισθάνεται; Γιατί το βλέμμα, η ακοή, η όσφρηση είναι τόσο σημαντικά στην κατανόηση των κοινωνικών αλληλεπιδράσεων στο αστικό περιβάλλον;

Το δοκίμιο «Οι μεγαλουπόλεις και η διαμόρφωση της συνείδησης» είναι ένα από τα διασημότερα του Γκέοργκ Ζίμμελ. Προερχόμενο από μια διάλεξη που έδωσε το 1902 στο Ίδρυμα Gehe της Δρέσδης, προσφέρει μια συναρπαστική προσωπογραφία της σύγχρονης μητρόπολης. Παρόλο που η αστική θεματική απαντά στο σύνολο του έργου του Ζίμμελ, σε αυτό το δοκίμιο ο κοινωνιολόγος εξηγεί με περισσότερη σαφήνεια τί είναι γι’αυτόν η μητρόπολη: το χωνευτήρι μιας μετάλλαξης των αισθητηριακών εμπειριών και νοοτροπιών. Για πρώτη φορά θα φέρει στο προσκήνιο τον αντίκτυπο που έχει η μεγαλούπολη στην ψυχική και φυσική ζωή των κατοίκων της, στις βαθύτερες λειτουργίες του νευρικού συστήματος.

Η «Κοινωνιολογία των αισθήσεων», που κυκλοφορεί πέντε χρόνια αργότερα, αναλύει αφενός την κοινωνική λειτουργία των αισθήσεων -διακρίνοντας τους ρόλους της όρασης, της ακοής και της όσφρησης - και αφετέρου τις μορφές κοινωνικοποίησης που παράγονται από αυτές.

Αν τα εξετάσουμε μαζί, τα δύο δοκίμια συνιστούν το μανιφέστο μιας αισθητηριακής ανάγνωσης της πόλης, με την έννοια ότι η πόλη δεν γίνεται κατανοητή ως φυσικός χώρος ή κοινωνική δομή, αλλά εξετάζεται με βάση τους όρους σωματικών εμπειριών. Η προσέγγιση αυτή δίνει έμφαση στον τρόπο που η αστική εμπειρία διαμορφώνεται μέσω των αισθήσεων, οι οποίες σκιαγραφούν τα αισθητά τοπία που πλαισιώνουν τη μητροπολιτική ζωή.

Τα κείμενα αυτά επηρέασαν έντονα διανοητές και καλλιτέχνες, όπως τον Βάλτερ Μπένιαμιν, τον Γιόζεφ Ροτ τωνΒερολινέζικων χρονικών, τον πρώιμο Μπρεχτ, τον σκηνοθέτη Φριτς Λάνγκ, τον ζωγράφο Γκ. Γκρος, τον χαράκτη Φρανς Μάζερέελ και πολλούς άλλους. Περισσότερο από έναν αιώνα μετά την πρώτη τους δημοσίευση, τα κείμενα παραμένουν επίκαιρα και ρίχνουν νέο φως στη σύγχρονη μητροπολιτική συνθήκη.