Αν η «νεωτερικότητα» υποδηλώνει την επινοητικότητα μιας κοινωνίας καθώς διαμορφώνει το μέλλον της, το νοσοκομείο αποδεικνύεται ο ιδεώδης τόπος και θεσμός που την εκφράζει και την υλοποιεί διαχρονικά. Η αρχή της νεωτερικής του ανέλιξης συμπίπτει με την ακμή του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, του θετικισμού και του κοινωνικού ανθρωπισμού, από τον 17ο αιώνα και εκείθεν. Με τις νέες αντιλήψεις για το ρόλο του «μοντέρνου» νοσοκομείου, η ίαση παύει να θεωρείται πλέον αντικείμενο «ελέους» (charite) και εντάσσεται στη λειτουργία της κοινωνικής «πρόνοιας» (bienfaisance). Οι κατακτήσεις της ιατρικής, των φυσικών επιστημών και της οικοδομικής τέχνης και τεχνολογίας, η προσφορά των Εγκυκλοπαιδιστών του Διαφωτισμού, οι διαλεκτικές αντιπαραθέσεις ανάμεσα στη συντήρηση παρωχημένων στερεοτύπων και στην αναζήτηση νεωτερικών προτύπων, τα στοχευμένα ενημερωτικά ταξίδια, οι διακρατικές ανταλλαγές ιδεών και γνώσεων, η κυκλοφορία σχετικών δημοσιεύσεων, όλα αυτά ανέδειξαν νέες προσεγγίσεις στα νοσοκομεία, τα οποία υπήρξαν προοίμια μιας ανεπανάληπτης δημιουργικής τάσης και συνέχειας μέχρι και σήμερα. Κι όμως, το νοσοκομείο υπήρξε επίσης συχνά παραγνωρισμένος τόπος και θεσμός. Συμβολικές και ιδεοληπτικές εμμονές, μοιρολατρικές και μυστικιστικές προκαταλήψεις γύρω από την «αρρώστια», τα αίτια και τους φορείς της συνέτειναν σ' αυτή την παρεξήγηση. Ενίοτε, η έλλειψη αισθητικού ενδιαφέροντος επέτεινε μιαν αντίστοιχη αρνητική εικόνα στην κοινωνία και τους χρήστες του. Επιπλέον, η παρουσία του συνδυάστηκε όχι σπάνια με κριτήρια και επιδιώξεις αλλότρια προς τον κυρίως ρόλο του, ή ακόμα και με θεωρήσεις για τη νομοτελειακή υπεροχή του τεχνολογικού του εξοπλισμού. Ανάλογα, το νοσοκομειακό περιβάλλον εκλαμβανόταν ως αλλοτριωτικό και «αποστειρωμένο», και οι χρήστες του εξ ορισμού ευπαθείς, πειθήνιοι και παθητικοί. Πέρα όμως από τις διακυμάνσεις στη μακραίωνη ιστορία του νοσοκομείου εμφανίζονται, όλο και ευρύτερα, ευφυή δείγματα ανάκτησης μιας καθ’ όλα εξανθρωπισμένης λειτουργίας, εικόνας και κλίμακας. Στις μέρες μας ειδικά, υπάρχει η τάση ένταξης του νοσοκομείου σε ένα πλέγμα συμπληρωματικών αστικών εξυπηρετήσεων, έτσι ώστε να διευρύνεται και να αποκεντρώνεται η καθιερωμένη του λειτουργία, απομακρύνοντάς το από στείρες φονξιοναλιστικές, τεχνοκρατούμενες και εντέλει στερεότυπες προσεγγίσεις.
Η μελέτη του Κωνσταντίνου Ξανθόπουλου συνοψίζει την εξελικτική διαδρομή του «μοντέρνου» νοσοκομείου ως απόρροια των προαναφερθέντων, ανάμεσα στη στασιμότητα και την πρόοδο, το στερεότυπο και το νεωτερικό. Επιχειρεί ειδικότερα να ανοίξει ένα κεφάλαιο για την προτακτική σημασία της αρχιτεκτονικής, ειδικά εκεί όπου το νοσοκομείο συνδυάζεται εποικοδομητικά με τις ιδέες και τις πράξεις που αναδεικνύουν τη λειτουργική του αυταξία και την κοινωνική του συνεισφορά: στις εκάστοτε δηλαδή διασταυρώσεις της αρχιτεκτονικής με την ιατρική.
