«AΝ ΘΕΛΕΤΕ NA ΧΑΣΕΤΕ ΕΝΑΝ ΑΝΘΡΩΠΟ, μάθετέ του να παίζει σκάκι». Δεν γνωρίζω καλύτερη απεικόνιση αυτού του αφορισμού, που αποδίδεται στον Όσκαρ Ουάιλντ, από τη διαφωτιστική σκηνή όπου ο Βίλχελμ Στάινιτς, ένας από τους πιο αμείλικτους σκακιστές του 19ου αιώνα, ο οποίος εγκλείστηκε σε άσυλο όταν έχασε τα λογικά του, προκαλεί τον Θεό να παίξει μαζί του μια τελευταία παρτίδα, παραχωρώντας του μάλιστα το πλεονέκτημα ενός στρατιώτη. Αυτός ο Εβραίος από τη Βοημία, μέσα στην τρέλα του είχε καταλάβει, πριν από τον Νίτσε, ότι όποιος αναμετριέται με τον Θεό γίνεται ο ίδιος Θεός.

Αυτό το σύντομο αφήγημα παρουσιάζει έναν μισάνθρωπο που δεν αντέχει άλλο τη βλακεία. Αναγνώστης του Φλωμπέρ, αποσύρεται στην ακροθαλασσιά, σε ένα ξενοδοχείο όπου δεν τον ξέρει κανείς και όπου, δόξα τω Θεώ, ούτε εκείνος γνωρίζει κανέναν. Θα συνάψει, ωστόσο, περίεργο δεσμό με έναν άγνωστο, εξίσου σιωπηλό και αινιγματικό σαν τον ίδιο, έναν κάποιο δον Σανδάλιο, που πηγαίνει στη λέσχη μόνο για να παίξει σκάκι, και παίζει χωρίς να αρθρώνει λέξη, με αρρωστημένη μανία.

«Για τον δον Σανδάλιο», γράφει ο Ουναμούνο, «οι στρατιώτες, οι αξιωματικοί, οι πύργοι, τ άλογα, οι βασίλισσες και οι βασιλιάδες του σκακιού έχουν πιο πολλή ψυχή απ τα πρόσωπα που τα κινούν. Μπορεί και να χει δίκιο». Εξάλλου, το παιχνίδι του σκακιού είναι πέρα από το Καλό και το Κακό.

Αλλά ο Ουναμούνο, συντάσσοντας αυτή τη νουβέλα, έχει πάντα στο μυαλό του ότι είναι ο συγγραφέας του Τραγικού αισθήματος της ζωής, αδελφό πνεύμα του Κίρκεγκωρ, του φιλοσόφου που αναρωτιέται: «Είμαστε, γίνεται να είμαστε, κάτι περισσότερο από παίκτες σκακιού;».