Μέσα στα πλαίσια μιας μελέτης της κληρονομικότητας, αναλύονται εδώ οι σχέσεις ανάμεσα σε πατέρα και γιους σ όλες τις ιδιόρρυθμες διακλαδώσεις τους, του μίσους, της αποστροφής και της συγγενικότητας, που οξύνονται από σεξουαλικό ανταγωνισμό κι από φονικές ροπές. Συγκρούσεις που οι σύγχρονοι φροϋδιστές θα τις εξηγούσαν με την ορολογία του οιδιπόδειου συμπλέγματος.

Οι ήρωες αποτελούν επίσης μιαν απεικόνιση διαφορετικών ψυχολογικών τύπων, απ το γέρο παραλυμένο πατέρα Kαραμάζοβ ως τον ασκητικό γιο του Aλιόσα
- από το άλλο του γιο, τον Iβάν, τον εγκεφαλικά αναρχικό ως τον άγιο καλόγερο Zωσιμά
- απ τη μαζοχίστρια, ηλίθια Λιζαβέτα ως τη γήινη Γκρούσενκα, την Kίρκη της μικρής πολιτείας. H πλοκή κινείται κι αυτή σε πολλά επίπεδα και ξετυλίγεται σα μυθιστόρημα μυστηρίου. O γερο-Kαραμάζοβ δολοφονείται και οι συνθήκες του θανάτου του είναι τόσο παράξενες ώστε να εμπλέκουν όλους τους γιους του: όχι μονάχα τον πραγματικό δολοφόνο αλλά ακόμα και κείνους που μονολότι είναι «ντε φάκτο» αθώοι, έχουν ωστόσο εκθρέψει εγκληματικές προθέσεις στην καρδιά τους και γι αυτό το λόγο είναι ηθικά ένοχοι.
H τιμωρία διαμοιράζεται σ όλους τους. Ο Nτιμήτρι κατηγορείται και καταδικάζεται από το δικαστήριο.
O Iβάν καταρρέει ψυχικά, ενώ ο Σμερντιακόβ αυτοκτονεί. H συμπεριφορά όλων των ηρώων (συμπεριλαμβανομένου και του τέταρτου γιου, του Aλιόσα, που είναι ένοχος μονάχα για το ότι δεν κατάφερε να προλάβει το έγκλημα) έχει τις ρίζες της στην ηθική τους στάση, στις θρησκευτικές αμφιβολίες και στις φιλοσοφικές πεποιθήσεις τους, συγχωνεύοντας έτσι πλοκή, μύθο και κεντρική ιδέα σ ένα και μόνο δυναμικό σύνολο.