ΜΙΑ ΙΔΙΑΙΤΕΡΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ

Το διάστημα μεταξύ του 1856 και του 1919 είναι ίσως η πιο πολυκύμαντη περίοδος της σύγχρονης ιστορίας της μακεδονικής πρωτεύουσας. Στην πρώτη τριακονταετία, η Θεσσαλονίκη, που τότε ήταν μια σημαντική αλλά υπανάπτυκτη οθωμανική πόλη, αντιμετώπισε με επιτυχία την πρόκληση των θεσμικών, ιδεολογικών αλλά και πολιτικών αλλαγών που υιοθετήθηκαν από την οθωμανική κυβέρνηση ως λύσεις διεξόδου από την παρακμή. Στο ίδιο διάστημα παρουσίασε σημαντικότατη οικονομική, δημογραφική, πνευματική και κοινωνική ανάπτυξη. Κατά τη δεύτερη τριακονταετία η Θεσσαλονίκη κατέστη το επίκεντρο των πολιτικών και στρατιωτικών αναμετρήσεων που διαδραματίστηκαν στην τελευταία φάση των εθνικοαπελευθερωτικών αγώνων των βαλκανικών λαών στη Μακεδονία. Στην ίδια χρονική περίοδο, η συμμετοχή του εβραϊκού πληθυσμού στις προαναφερομένες διαδικασίες υπήρξε καθοριστική.

Καθώς το εβραϊκό στοιχείο ήταν το πολυπληθέστερο σε σχέση με το χριστιανικό και το μουσουλμανικό, διερευνάται κατ’ αρχάς το ζήτημα της δημογραφικής του φυσιογνωμίας σε σχέση με τις άλλες κοινότητες της πολυεθνικής πόλης. Στη συνέχεια, παρουσιάζονται τα ζητήματα της θεσμικής οργάνωσης και του εκσυγχρονισμού της κοινότητας σύμφωνα με τις επιταγές των οθωμανικών μεταρρυθμίσεων, των Tanzimat. Στο πλαίσιο αυτό αναλύονται οι τομείς της κοινοτικής διοίκησης, τα κοινωφελή ιδρύματα της Κοινότητας και οι πρωτοβουλίες της για τη δημιουργία νέων εβραϊκών εργατικών συνοικιών μετά τις πυρκαγιές του 1890 και του 1917. Σε αυτό το πρώτο μέρος του έργου εξηγείται και ο μητροπολιτικός ρόλος της κοινότητας.

Το δεύτερο μέρος εστιάζει στην εκπαιδευτική και ιδεολογική δραστηριότητα της κοινότητας, καθώς ο εκσυγχρονισμός της εβραϊκής εκπαίδευσης, μεταξύ 1873-1910, αποτέλεσε τη βάση της θεσμικής αλλά και της ιδεολογικής της αναγέννησης.

Τέλος, εξετάζεται η πλουραλιστική φυσιογνωμία της κοινότητας: κατά πρώτο λόγο, ως προς την ιδιαίτερή της τοποθέτηση στο πρωτοεμφανιζόμενο σιωνιστικό κίνημα και, κατά δεύτερο λόγο, ως προς τις προκλήσεις που δέχεται ή που δημιουργεί η ίδια έως ότου κατορθώσει να ενσωματωθεί στο νέο εθνικό κράτος, την Ελλάδα.