ΜΙΑ ΦΟΡΜΑΛΙΣΤΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ ΤΟΥ ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ

Στο νέο του βιβλίο ο Παντελής Λέκκας επιχειρεί μια φορμαλιστική ανάλυση των πολιτικών ιδεολογιών της νεότερης εποχής. Στο πλαίσιο αυτό, αναζητεί τις τυπικές ομοιότητες μεταξύ αναρχισμού, εθνικισμού, κομμουνισμού, οικολογισμού, σοσιαλισμού, συντηρητισμού, φασισμού, φιλελευθερισμού, φεμινισμού, φυλετισμού και ούτω καθεξής, υπογραμμίζοντας τον μοντέρνο, μη παραδοσιακό χαρακτήρα τους. Στο ίδιο πάντοτε φορμαλιστικό πνεύμα, αναδεικνύει το κοινό χαρακτηριστικό όλων των ιδεολογιών, ότι δηλαδή συνιστούν απόπειρες συνολικής εξήγησης και, ταυτόχρονα, ριζικής αλλαγής της κοινωνίας. Αποτελούν, έτσι, συστήματα νοηματοδότησης της πραγματικότητας, που επιτελούν λειτουργίες ανάλογες με εκείνες της θρησκείας. Ο παραλληλισμός αυτός, όμως, αποκαλύπτει και την ειδοποιό διαφορά της ιδεολογίας από την θρησκεία: μια ιδεολογία αποτελεί, πρωτίστως, πρόταση εγκόσμιας εξήγησης και άμεσης αλλαγής της κοινωνίας, επιστρατεύοντας επιχειρήματα αντιμεταφυσικά, 'λογικά', συχνότατα επιστημονικοφανή.

Με βάση τέτοιες επισημάνσεις, ο συγγραφέας παρακολουθεί τις τύχες του ιδεολογικού φαινομένου στην νεοτερικότητα και την ύστερη νεοτερικότητα, εξετάζοντας τις ποικίλες και αντιφατικές συνέπειες της αναμέτρησης ανάμεσα στις ιδεολογικές αφαιρέσεις και την εμπειρία. Ευγένεια κινήτρων, αυτοθυσία, πανανθρώπινες ή υπερβατικές αξίες, πλουραλισμός και εξορθολογισμός της πολιτικής συνεξετάζονται, στο πλαίσιο αυτό, με τον γνωστικό και πολιτικό ολοκληρωτισμό των ιδεολογιών, την απογοήτευση από τις απόπειρες πραγμάτωσης των κοσμικών ουτοπιών τους, τον κυνισμό και την απάθεια στις οποίες εντέλει οδήγησαν. Μέσα από το ίδιο πάντοτε φορμαλιστικό πρίσμα της διάστασης ανάμεσα στην ιδεολογική αφαίρεση και στην εμπειρία, ο συγγραφέας επιχειρεί να κατανοήσει και άλλες, ακαταστάλακτες ακόμη, εξελίξεις της σύγχρονης εποχής, όπως οι βελούδινες ή χρωματιστές επαναστάσεις, οι θρησκευτικοί φονταμενταλισμοί και η ταυτοτική πολιτική.