Με τον γενικό τίτλο Εμφύλιος και λογοτεχνία ο Δημήτρης Ραυτόπουλος συγκεντρώνει 23 κριτικά κείμενά του, γραμμένα την τελευταία εικοσαετία, για έργα ή θεματικά σύνολα που αναφέρονται στον εμφύλιο πόλεμο είτε εντάσσονται στον ιστορικό, μνημονικό και ανθρωπολογικό του ορίζοντα. Κάθε πόλεμος, γράφει, είναι εμφύλιος αν υπάρχει μία ανθρωπότητα. Αλλά ο εμφύλιος είναι ο κατεξοχήν ανθρώπινος πόλεμος, καθότι απελευθερωτικός του ενστίκτου, της πρωτοβουλίας και της κατωτερότητας η μεγάλη διαφορά του με τους άλλους πολέμους είναι αυτή η «δημοκρατικότητά του».

Η λογοτεχνία αποσπά από εκείνο τον «Κάτω κόσμο» του ανθρώπου τις εικόνες και τις καταστάσεις που οργανώνει σε μορφές. Σε αυτή την περιπέτεια δοκιμάζεται η μυθοπλασία και ο συμβολισμός, αλλά προχωρεί η αναζήτηση νέων τρόπων της αναφορικότητας και της μεταφοράς.

Γιατί ο εμφύλιος, ως ολοκληρωτικός πόλεμος, δεν έχει καταστατικό. Μεταξύ άλλων, καταργεί τον χωρισμό των λειτουργιών του πράττειν, του ποείν και του λέγειν απαιτεί ενιαία σκέψη και συνείδηση. Το αντίθετό του είναι η λογοτεχνία. Λένε ότι το αίμα νερό δεν γίνεται. Πώς να γίνει μελάνι;