Με το παρόν έργο παρουσιάζεται στην ακαδημαϊκή κοινότητα ο συγγραφικός καρπός του μόχθου της επιστημονικής ομάδας η οποία επί τέσσερα ολόκληρα χρόνια ασχολήθηκε με τα λυτά έγγραφα του ιστορικού αρχείου της Μητρόπολης Θεσσαλονίκης και ήρθε αντιμέτωπη με ένα ανεκτίμητο «τεράστιο σε όγκο» αρχειακό υλικό για τα τεκταινόμενα περίπου ενός αιώνα (1870-1970). Το αρχειακό αυτό υλικό, στη συντριπτική του πλειοψηφία ανέκδοτο, για την ευχερέστερη μελέτη, επεξεργασία και χρονολογική παρουσίασή του κρίθηκε σκόπιμο να διαιρεθεί σε τρεις χρονικές περιόδους, όσοι και οι τόμοι που πρόκειται να εκδοθούν.

Ο πρώτος παρών τόμος καλύπτει τα έτη 1876-1912. Πρόκειται για μια κρίσιμη χρονική καμπή, κατά τη διάρκεια της οποίας η Ιερά Μητρόπολη Θεσσαλονίκης, πέρα από τα αμιγώς θρησκευτικά της καθήκοντα, κλήθηκε υπό την καθοδήγηση του Οικουμενικού Πατριαρχείου εκ των πραγμάτων να επωμισθεί έναν πολύπλευρο και συνάμα πολυεπίπεδο ρόλο, εκκλησιαστικό, εθνικό, εκπαιδευτικό, φιλανθρωπικό και εν γένει εθναρχικό, ο οποίος απαιτούσε ακόμη μεγαλύτερη επιμονή εξαιτίας της δράσης στην περιοχή της Μακεδονίας πολλών ξένων εθνικών και θρησκευτικών προπαγανδών που οδήγησαν αναπόφευκτα στον Μακεδονικό Αγώνα.