Η ανακάλυψη της προϊστορικής εποχής ήταν ένας άθλος της επιστήμης στην προσπάθειά της να αντικαταστήσει τον κλειστό κόσμο των μύθων με τον ανοιχτό προβληματισμό της τεκμηριωμένης γνώσης. Είχε όμως βαθύτερες ιστορικές και κοινωνικές αιτίες. Υπήρξε προϊόν της στροφής ενός ολόκληρου πολιτισμού που διαπνεόταν από την ανάγκη της επέκτασης του κόσμου στο χώρο και στο χρόνο. Οδήγησε στη διαμόρφωση της προϊστορικής αρχαιολογίας μέσα από αντινομικές τάσεις, όπως η αναζήτηση θησαυρών, η αρχαιολατρία, ο ενθουσιασμός των ανακαλύψεων, η γοητεία του εξωτισμού, καθώς και το κοινωνικό γόητρο και η πολιτική σκοπιμότητα. Στην αρχή ήταν δύσκολο να διαχωριστεί ο πυρετός του συλλέκτη από το πάθος του επιστήμονα. Σήμερα η προϊστορική αρχαιολογία έχει αναπτυχθεί σε οργανωμένη επιστήμη με εξειδικευμένες τεχνικές και με θεωρητικό προβληματισμό.

Η εικόνα που σχηματίσαμε για την πρώτη περίοδο του ανθρώπου, την Παλαιολιθική, πέρασε από διάφορα στάδια που αντανακλούσαν τις γενικές αντιλήψεις της κάθε εποχής. Σήμερα διαθέτουμε άφθονο υλικό, ώστε οι υποθέσεις που κάνουμε γι' αυτήν να είναι λιγότερο αυθαίρετες. Παράλληλα συντελείται μια σοβαρή τομή στην επιστήμη της προϊστορίας. Πρόκειται για το πέρασμα από την παραδοσιακή αρχαιολογία -ή αρχαιογραφία- στην ανθρωπολογική αρχαιολογία. Το βιβλίο αυτό συμπληρώνει τη βιολογική εικόνα της ανθρωπογένεσης, που περιγράφεται στον τόμο I, με την αλληλένδετη μαζί της εποποιία των πρώτων υλικών κατακτήσεων. Τα θεμέλια της ανθρώπινης ύπαρξης έχουν παρελθόν βαθύτερο από 2 εκατομμύρια χρόνια.