ΤΡΙΑ ΔΟΚΙΜΙΑ

Ένας κεντρικός άξονας της ιστορίας των ιδεών, που σκιαγραφείται σ' αυτό το βιβλίο, είναι η αντίθεση (ελληνικού) Λόγου και Αποκάλυψης, φιλοσοφίας και θρησκείας. Η φιλοσοφία, ως μειοψηφική, ήταν πάντα πολιτικά ασθενέστερη από τις ισχυρές μονοθεϊστικές θρησκείες. Πρέπει λοιπόν να εξετασθεί κατά πόσον η πρόσληψη της ελληνικής φιλοσοφίας από τους χριστιανούς στοιχειοθετεί μια ουσιαστική συνέχεια ή αποτελεί μια ιστορική ψευδομόρφωση, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης ιεραποστολικής στρατηγικής που απευθύνεται σε προσήλυτους (χριστιανική απολογητική). Από την άλλη μεριά, στην επικράτεια του ισλάμ, μετά από μια μεγάλη περίοδο άνθησης, η φιλοσοφία (και η επιστήμη) υπέκυψε στα χτυπήματα της θρησκευτικής ορθοδοξίας. Εδώ εντοπίζεται κατά πολλούς το αίτιο της κοινωνικής, πνευματικής και τεχνολογικής καθυστέρησης που καταδίκασε το ισλάμ (όπως κατά τον Humington και την Ορθοδοξία) να γίνει, από τον 17ο αιώνα και εντεύθεν, ουραγός των ευρωπαϊκών εξελίξεων.

Ο αναστοχασμός πάνω στον ιστορικό ρόλο της αντίθεσης Λόγου και Αποκάλυψης στο Βυζάντιο και το ισλάμ είναι αποφασιστικής σημασίας, ιδιαίτερα για τους Έλληνες που σήμερα αποπειρώνται να επαναπροσδιορίσουν την ιστορική τους ταυτότητα. Είναι αναγκαίο να υπάρξει διάλογος Ορθοδοξίας και ισλάμ αφ' ενός, και αυτών των δύο με την Ευρώπη (και την νεωτερικότητα που συμβολίζει) αφ' ετέρου. Όχημα αυτού του διαλόγου πρέπει να είναι, όχι η προφητική παράδοση, αλλά ο ελληνικός λόγος.