Εναίσιμος επί υφηγεσίαι διατριβή

Πρόκειται για την εναίσιμο επί υφηγεσία διατριβή του Νίκου Καζαντζάκη, την οποία ο μεγάλος συγγραφέας έγραψε και υπέβαλε το 1909 αποβλέποντας να γίνει υφηγητής στην έδρα της Φιλοσοφίας του Δικαίου στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Η διατριβή, που εξεδόθη στο Ηράκλειο το 1909 και επανεξεδόθη το 1998 στην Αθήνα, φαίνεται ότι έγινε δεκτή και ο Νίκος Καζαντζάκης εξελέγη υφηγητής. Διάφορες, όμως, εξελίξεις τον απέσπασαν από την πανεπιστημιακή διδασκαλία και τον οδήγησαν στη λογοτεχνική συγγραφή που είναι εμποτισμένη με τη φιλοσοφία.

Η διατριβή αυτή του Νίκου Καζαντζάκη αποτελεί ένα άρτιο και εμβριθές, επιστημονικά τεκμηριωμένο, φιλοσοφικό δοκίμιο, χωρίς να του λείπει το λυρικό στοιχείο, με τη δυναμική, εναργή και επιγραμματική γραφή ενός ικανού φιλοσόφου συγγραφέως, γνώστη του θέματος και απαράμιλλου χειριστού της γλώσσας, καθαρεύουσας και δημοτικής, της καθαρεύουσας στην προκείμενη περίπτωση. Παραδέχεται και τιμά τον Νίτσε ο Καζαντζάκης. Αλλ' όχι σε όλα και πάντοτε.

Η μελέτη, πέρα από τη γενικότερη επιστημονική αξία και σημασία της, σηματοδοτεί και το στίγμα της ανηφορικής, αλλά και τόσο γόνιμης και δημιουργικής πορείας της σαρανταπληγιασμένης ψυχής και του ασυμβίβαστου πνεύματος του Καζαντζάκη, που πολύ επηρεάσθηκε από τον Νίτσε από την πρώτη μέρα της γνωριμίας με το έργο του.
"Από τη μέρα εκείνη τον μελέτησα πολύ, τον αγάπησα πολύ", έγραψε το 1937 ο ίδιος ο Νίκος Καζαντζάκης.