Μια σοβαρή διαμάχη διχάζει την κοινότητα των ιστορικών επιστημόνων, εδώ και μερικές δεκαετίες. Παρ' όλο που στρέφεται γύρω από γεγονότα που συνέβησαν στο μακρινό παρελθόν, είναι φανερό ότι η διαμάχη αφορά το σήμερα, τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει ο δυτικός κόσμος, τις σημερινές αξίες του και, κυρίως, τη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής ταυτότητας.

Για την ώρα φαίνεται να επικρατούν οι λεγόμενοι «αναθεωρητές»: εμφορούμενοι από «πολυπολιτισμικές» αντιλήψεις, και στο πνεύμα ενός μεταμοντέρνου σχετικισμού, υποστηρίζουν ότι η κατάλυση της αυτοκρατορίας δεν σήμανε την καταστροφή του πολιτισμού αλλά την μετεξέλιξη και την περίπου ανώδυνη μετάβασή του σε ένα νέο στάδιο, με την καθιέρωση νέων αξιών που δεν έχουν πολλά να ζηλέψουν από τις ελληνορωμαϊκές, και με νέους τρόπους ζωής εξίσου αξιοσέβαστους ότι η άποψη περί ανώτερων και κατώτερων πολιτισμών απηχεί αποικιοκρατικά και ιμπεριαλιστικά ιδεολογήματα ευρωπαϊκής προέλευσης.

Για τους ιστορικούς της «παραδοσιακής» σχολής, που επιμένουν ότι μετά την πτώση της Ρώμης ο πολιτισμένος κόσμος βυθίστηκε στο μεσαιωνικό σκοτάδι, τέτοιες απόψεις δεν απλώς εσφαλμένες και ανερμάτιστες αλλά και επικίνδυνες.

Ο καθηγητής Μπράιαν Ουώρντ-Πέρκινς με νηφαλιότητα και επιστημοσύνη συνδυάζει τον κριτικό λόγο με την αυστηρή προσήλωση στις πηγές -και κυρίως στις πρόσφατες σημαντικές ανακαλύψεις της αρχαιολογικής σκαπάνης-, εξετάζει τους λόγους της διάλυσης και της ήττας στη Δύση και, παράλληλα, της επιβίωσης της αυτοκρατορίας στην Ανατολή εξετάζει το πώς και γιατί διαδοχικές γενιές αντιλαμβάνονται την περίοδο αυτή διαφορετικά, και εξηγεί γιατί αυτή η ιστορία είναι σήμερα τόσο σημαντική.