Με τη συλλογή Εξ αιτίας του αινίγματος η Δέσποινα Τομαζάνη συγκεντρώνει ποιήματα από το 1968 μέχρι σήμερα. Η συλλογή αυτή θα μπορούσε να είναι ένα ημερολόγιο ποιημάτων, καθώς σηματοδοτεί περάσματα από την μια χώρα στην άλλη και περάσματα ζωής από τον έναν έρωτα στον άλλον. «Είναι και ένα προσωπικό εορτολόγιο, με την έννοια ότι η ποίηση είναι η γιορτή της στιγμής που δέχεται να βαπτισθεί στην ροή ενός άχρονου χρόνου, χαρίζοντας σαν μαρτυρία του μυστηρίου το ποίημα. Τι είναι αυτό που επιχειρεί ο ποιητής; Να εκφράσει το άφατον, πράγμα που μόνο με την σιωπή συμπίπτει. Το θάμβος της κοινωνίας καταλύει τον λόγο.

Όμως ο ποιητής αποπειράται να προφέρει το άφατον άλλοτε σαν ιερόσυλος κι άλλοτε σαν θαρραλέος, άλλοτε πάλι σαν παιδί που βγάζει τον φθόγγο της αθωότητας μπροστά στα πράγματα, προσπαθώντας με τον μουσικό ήχο της πρώτης φοράς να ονομάσει ξανά τον κόσμο και να τον κατανοήσουν οι μεγάλοι. Αυτοί που στις λέξεις δεν βάζουν την μελωδία και την χάρη της άγνοιας», λέει η Δέσποινα Τομαζάνη. Ο ήχος της αντηχεί την ρωγμή κι ό,τι ενώνει το πράγμα με τον λόγο. «Λέξεις απούσες / ποίημα ελεύθερο / αδιάβατο / αδιάβαστο από το παρόν». Ή «Η Γραφή συνεχίζεται / κι εγώ ακόμα συλλαβίζω / το αλφάβητο με τα δάχτυλα. / Ψηλαφώ στο σκοτάδι και τρέμω / μήπως δεν αναγνωρίσω τα σύμβολα: / την τελειότητα του Ο-μικρόν / και την αγωνία του Ι-ώτα. / Η ρητορεία της θάλασσας / στο Αιγαίο δεν μ' αφήνει να ησυχάσω. / Μου λέει: / Δεν υπάρχουν ποιητές / μόνο η Ποίηση υπάρχει. / Δεν υπάρχουν συγγραφείς / μόνο η Γραφή υπάρχει».