Το 19ο αιώνα γεννήθηκε η μοντέρνα εποχή. Φυσικά αυτός ο αφορισμός δεν δικαιώνεται σ όλη του τη σημασία. Η εικόνα του είναι πολυσύνθετη, πλούσια σε συμβάντα και -ακριβώς εξαιτίας των γεγονότων που συνθέτουν τη μεγαλοσύνη του- κομματιασμένη από έντονες αντιθέσεις. Ο πεθαμός δεν είναι εύκολος: οι τελευταίοι υπερασπιστές της αποδυναμωμένης κληρονομιάς του Μιχαήλ Αγγέλου και του Ραφαήλ, πρόβαλαν στη διάρκεια του ψυχομαχητού απελπισμένη και γι αυτό πιο πεισματική αντίσταση.

Υπάρχουν και επαναστάσεις που μας γίνονται γνωστές μόνο μέσα από το ξαφνικό τους ξέσπασμα: δεν είναι όμως σε καμιά περίπτωση φαινόμενα της στιγμής. Είναι το αποτέλεσμα μεμονωμένων γεγονότων που διαδραματίζονται ανεξάρτητα το ένα από το άλλο ή και ταυτόχρονων πράξεων, που όμως συχνά εξελίσσονται χωρίς συνοχή. Συνέπεια είναι μια προφανής σύγχυση που σταματά μόνο με το χρόνο, ένα αργό ξεκαθάρισμα, η αποκρυστάλλωση των υπόγειων φαινομένων.