ΠΟΣΟΤΗΤΕΣ, ΠΟΙΟΤΗΤΕΣ, ΙΔΕΕΣ

Η διερεύνηση αυτή αποσκοπεί σε μια τομή στην ιστορία του εντύπου ως φορέα συγκεκριμένων ιδεών, κατά τη χαρακτηριστική εκείνη περίοδο του ελληνικού πνεύματος που καλείται νεοελληνικός διαφωτισμός. Η ελληνική κοινωνία, κατά την μακρά πορεία της στους αιώνες της οθωμανικής αυτοκρατορίας, αρχίζει κάποτε να αναπτύσσει το εμπόριο, να ανασυντάσσει τις δυνάμεις της, να έρχεται σε επαφή με άλλους πολιτισμούς και να αναδημιουργεί την αυτογνωσία της, φαινόμενο που πιστοποιείται εντονότερα από τον 17ο αιώνα.

Έμποροι, λόγιοι, φωτισμένοι λειτουργοί των παραδουνάβιων ηγεμονιών, κ.ο.κ., συνεισφέρουν ή συνδράμουν στην παραγωγή θεσμών, ιδρυμάτων και υποδομών, όπως σχολεία, τυπογραφεία, κλπ., με απόληξη τη δημιουργία ενός κλίματος όπου νέες ιδέες, προερχόμενες από τον ίδιο τον ελληνισμό είτε από εξωτερικούς πολιτισμούς, έρχονται να αποτελέσουν την αφορμή για εντονότερη πνευματική ζύμωση: η ζύμωση αυτή μορφοποιείται με τον λεγόμενο νεοελληνικό διαφωτισμό που συμβαδίζει με την παραγωγή λόγιων κινημάτων στην Ελλάδα και στις ελληνικές παροικίες του εξωτερικού, και του οποίου η ωριμότητα εντοπίζεται στο δεύτερο μισό του 18ου και στις αρχές του 19ου αιώνα.

Το βιβλίο είναι το μέσο εκείνο, δια του οποίου διακινούνται οι ιδέες, τυπωμένες άλλοτε σε εφημερίδες, σε περιοδικά, σε βιβλία ή και ακόμη δοσμένες σε χειρόγραφη μορφή. Στα τέλη του 15ου αι. και κατά τον 16ο, το κοσμικό βιβλίο υπερέχει του θρησκευτικού με ποσοστά αντίστοιχα 63,40% και 36,60%. Στον 18ο αι., και ειδικότερα στην περίοδο 1761-1790, το θρησκευτικό βιβλίο υπερέχει του κοσμικού με ποσοστά αντίστοιχα 60,39% και 39, 61%. Την περίοδο 1791-1799, έχει ανατραπεί αυτή η σχέση και έτσι έχουμε, αντίστοιχα, θρησκευτικό βιβλίο 36,29% και κοσμικό 63,71%.

Τέλος, την περίοδο 1800-1820, διαπιστώνουμε ότι τα αντίστοιχα ποσοστά είναι, θρησκευτικό βιβλίο 19,73% και κοσμικό 80,27%. Η παραπάνω τάση αντιστροφής, δηλαδή η στροφή προς την έκδοση βιβλίου όπου ποσοστιαία υπερέχουν πλέον τα κοσμικά θέματα, υποδηλώνει την πνευματική ζύμωση του νέου ελληνισμού.