Υπάρχουν, άραγε, όρια στις νοητικές δυνατότητες του ανθρώπου; Η αποδοχή της θέσης ότι ο άνθρωπος είναι «πεπερασμένο ον», επιδρά «απαξιωτικά» για τον ίδιο και για την πνευματική του συγκρότηση; Η πίστη στην ύπαρξη του Θεού αποτελεί τροχοπέδη για τη φιλοσοφική σκέψη; Μπορεί ο άνθρωπος να ερμηνεύσει λογικά την χριστιανική πίστη; Τα ερωτήματα αυτά σκιαγραφούν μία ευρύτερη προβληματική αναφορικά με τη σχέση μεταξύ της θεολογίας και της φιλοσοφίας. Η ερευνητική προσέγγιση της εν λόγω προβληματικής προϋποθέτει, εκτός των άλλων, και την επισταμένη διερεύνηση θεολογικών και φιλοσοφικών έργων. Πολλά από αυτά τα έργα, εμπεριέχονται στην παρούσα μελέτη, στην οποία και επιχειρείται μία ερμηνευτική προσέγγιση των παραπάνω ερωτημάτων με κεντρικό «πρωταγωνιστή» μία ιδιαίτερη πνευματική φυσιογνωμία, τον Βαρλαάμ από την Καλαβρία.

Μέσα από τη μελέτη του εκδοθέντος έργου του Καλαβρού, αλλά και των πηγών που χρησιμοποιεί, ερχόμαστε σε μία «γνωριμία» με πολλούς θεολόγους και φιλοσόφους (Πατέρες και εκκλησιαστικούς συγγραφείς, Θωμά Ακινάτη, Αυγουστίνο, Πλάτωνα, Αριστοτέλη, Νεοπλατωνικούς κ. α.) μέσα, όμως, από τη δική του «οπτική γωνία».

Η έντονη αντίθεσή του με τη σχολαστική θεολογία και, συγκεκριμένα, με το Θωμά Ακινάτη, η συγκρότηση μίας μεθοδικής αντιλατινικής απολογητικής με βάση τη χρήση σημαντικών πηγών από την πατερική και τη φιλοσοφική γραμματεία και η θεολογική σύγκρουσή του με τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά, αποτελούν μερικά, μόνο, στοιχεία που κεντρίζουν το ενδιαφέρον για τη δράση και για το έργο του γενικότερα. Πνεύμα εξαιρετικά πολυσχιδές και σύνθετο, προκαλεί το σύγχρονο μελετητή για μία πιο εμπεριστατωμένη ματιά στη θεολογική και φιλοσοφική σκέψη του, η οποία δίνει μία ξεχωριστή διάσταση στη διαλεκτική σχέση μεταξύ της θεολογίας και της φιλοσοφίας.