ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ της Μαργκαρέτε Μπούμπερ-Νόυμαν, με τον τίτλο «Μίλενα από την Πράγα» (1963), εξέχον δείγμα της στρατοπεδικής γραμματείας, έχει ασυνήθιστη δομή, καθώς εμπεριέχει και την πρώτη βιογραφία της Μίλενα Γιέσενσκα.

Η αφήγηση της Μπούμπερ-Νόυμαν, εστιάζοντας στο χρονικό της φιλίας των δύο γυναικών, της Μαργκαρέτε και της Μίλενα, που καλλιεργήθηκε μέσα στη σκληρή καθημερινότητα του ναζιστικού στρατοπέδου του Ράβενσμπρουκ όπου βρέθηκαν έγκλειστες, επιτυγχάνει τελικά διπλό στόχο: ως στρατοπεδική μαρτυρία, παρακολουθεί εκ του σύνεγγυς τη ραγδαία επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης των κρατουμένων, με αποκορύφωμα τη μετατροπή του Ράβενσμπρουκ από στρατόπεδο εργασίας σε στρατόπεδο εξόντωσης. Ως βιογραφία, ανατρέχει στα χρόνια της νεότητας και της ωριμότητας της Μίλενα στη γενέθλια Πράγα, αλλά και στη Βιέννη, αναδεικνύοντας την αντισυμβατική προσωπικότητά της. Και επειδή στη ζωή της Μίλενα το ατομικό και το συλλογικό ήταν συνυφασμένα, η αφήγηση εξελίσσεται σε τοιχογραφία των ιδεολογικών, πολιτικών και καλλιτεχνικών τάσεων κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου, τότε που το όραμα της επανάστασης συμβάδιζε με τα οράματα των πρωτοποριακών κινημάτων στον χώρο της τέχνης.

Ένας άλλος «Κόσμος του Χθες», εξίσου συναρπαστικός με εκείνον του Στέφαν Τσβάιχ, αναδύεται από τις σελίδες του βιβλίου, ο κόσμος της Κεντρικής Ευρώπης που γνώρισε πρωτόφαντη πολιτιστική άνθηση τα χρόνια του Μεσοπολέμου, προτου αφανιστεί πίσω απ? τις πύλες των στρατοπέδων συγκέντρωσης. Αυτόν τον κόσμο επιχειρεί να ανασυστήσει η παρούσα έκδοση, στην οποία το κείμενο της Μπούμπερ-Νόυμαν πλαισιώνεται με βιογραφικά σημειώματα των σημαντικότερων ανθρώπων που συνάντησε η Μίλενα στη ζωή της.

Το βιβλίο της Μπούμπερ-Νόυμαν παρουσιάζει ωστόσο αξιοσημείωτες ιδιαιτερότητες ως προς την ποιότητα της μαρτυρίας. Η διπλή εμπειρία της, πρώτα από τα σοβιετικά και κατόπιν από τα ναζιστικά στρατόπεδα, μοναδική στα χρονικά της στρατοπεδικής γραμματείας, έχει απαλλάξει τη ματιά της από ιδεολογικές αναστολές και μανιχαϊκές απλουστεύσεις. Μεταξύ άλλων, η συγγραφέας κάνει λόγο για αφανείς κατηγορίες κρατουμένων, όπως οι μάρτυρες του Ιεχωβά, οι Τσιγγάνοι, οι ομοφυλόφιλοι, οι ποινικοί κ.ά. Με ιδιαίτερη παρρησία, η Μπούμπερ-Νόυμαν, υπερβαίνοντας και ένα άλλο θέμα ταμπού, αναφέρεται στη σεξουαλικότητα και τον ερωτισμό, όπως είδε να βιώνονται καθημερινά από τις κρατούμενες του στρατοπέδου. Τέλος, φέρνει στο φως τις σχέσεις, συχνά εχθρικές και ανταγωνιστικές, ανάμεσα στις διαφορετικές εθνοτικές και πολιτικές ομάδες κρατουμένων.

Το βέβαιο πάντως είναι ότι αυτή η οξυδερκής και ρεαλιστική καταγραφή έχει ως παρακαταθήκη τη «φιλότητα» και, εντέλει, ως αποτέλεσμα μια διαφορετική διαχείριση της στρατοπεδικής μνήμης.