ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΡΙΣΗ, ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΗ ΛΙΤΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ

Μια ανατομία της κατάρρευσης του κοινωνικού κράτους χωρίς παρωπίδες και αγκυλώσεις.

Παρά τη ρητορεία του συρμού, το κοινωνικό κράτος δεν είναι απλό θύμα της οικονομικής κρίσης: η σχέση μεταξύ των δύο είναι πολύ πιο αμφίσημη. Η κατακόρυφη άνοδος της δαπάνης για κοινωνική προστασία μέχρι το 2009 συνέβαλε και αυτή στον δημοσιονομικό εκτροχιασμό της χώρας. Ακόμη χειρότερα, η διόγκωση της κοινωνικής δαπάνης δεν συνοδεύτηκε από τον «εξευρωπαϊσμό» των κοινωνικών πολιτικών: οι τελευταίες συνέχισαν να χαρακτηρίζονται από τις παθογένειες ενός «κράτους πελατειακών παροχών».

Από το 2010 ήταν αναπόφευκτο η λιτότητα για τη μείωση των ελλειμμάτων να διαδεχθεί τον δημοσιονομικό εκτροχιασμό ήταν επίσης αναπόφευκτο να οδηγήσει σε περικοπές δαπανών και σε μεταρρυθμίσεις προγραμμάτων. Αυτό που δεν ήταν καθόλου αναπόφευκτο ήταν οι περικοπές και οι μεταρρυθμίσεις να πάρουν τη μορφή που τελικά πήραν. Υπάρχει τεράστια απόσταση μεταξύ περικοπών που διορθώνουν υπερβολές, εκλογικεύοντας την παραγωγή κοινωνικών αγαθών και υπηρεσιών, και «περικοπών» που στερούν ζωτικούς πόρους από τα άτομα και τις οικογένειες που έχουν μεγαλύτερη ανάγκη όπως υπάρχει τεράστια απόσταση μεταξύ μεταρρυθμίσεων που ανεβάζουν τον δείκτη κοινωνικής προστασίας, εξοικονομώντας ταυτόχρονα πόρους που σήμερα σπαταλώνται, και «μεταρρυθμίσεων» που σχεδιάζονται με βασικό στόχο να περισώσουν στις νέες συνθήκες όσο περισσότερα γίνεται από τα προνόμια της προηγούμενης περιόδου.

Είμαστε αντιμέτωποι με ένα μεγάλο παράδοξο. Από τη μια, η οξύτατη οικονομική κρίση κλείνει επιχειρήσεις, καταστρέφει θέσεις εργασίας, μειώνει μισθούς και εισοδήματα. Η απότομη άνοδος της ανεργίας και η υποχώρηση των οικογενειακών εισοδημάτων απειλεί εκατοντάδες χιλιάδες νοικοκυριά με το φάσμα της φτώχειας. Με άλλα λόγια, ποτέ άλλοτε στη σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας δεν είχαμε τόση ανάγκη για κοινωνική προστασία. Από την άλλη, ευνοώντας αποσπασματικές λύσεις, θέτοντας το μερικό συμφέρον (της ομάδας) πάνω από το γενικό (της κοινωνίας), εμποδίζοντας τις ώριμες μεταρρυθμίσεις, φροντίσαμε να έχουμε σήμερα ένα σύστημα κοινωνικής προστασίας κομμένο και ραμμένο στα μέτρα των ισχυρών ομάδων, αλλά εντελώς ακατάλληλο και ανέτοιμο να αντιμετωπίσει τις κοινωνικές συνέπειες της κρίσης. Η ζήτηση και η προσφορά κοινωνικής προστασίας είναι επικίνδυνα «εκτός συγχρονισμού».

Το παράδοξο αυτό δεν φαίνεται να έχει συνειδητοποιηθεί από την κυβέρνηση, ούτε από τα κόμματα της αντιπολίτευσης, ούτε από τα συνδικάτα, ούτε από τον Τύπο και επομένως ούτε από την κοινή γνώμη - εκτός βέβαια από εκείνους τους συμπολίτες μας που πέφτουν οι ίδιοι θύματά του. Είναι επείγουσα ανάγκη το παράδοξο αυτό να τεθεί στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης: όχι τόσο για να επιμεριστούν ευθύνες, όσο κυρίως για να βρεθούν λύσεις.

Η «εξισωτική μεταρρύθμιση» που σκιαγραφείται εδώ δεν προτείνεται ως το κλειδί για όλες τις πόρτες και δεν πρόκειται να λύσει τα δεκάδες προβλήματα που αντιμετωπίζει η Ελλάδα της κρίσης: είναι όμως μια συμβολή στην ανασυγκρότηση της κοινωνικής πολιτικής, ακόμη και εν μέσω λιτότητας. Με την πεποίθηση ότι ένα σύγχρονο, βιώσιμο και αποτελεσματικό κοινωνικό δίχτυ ασφαλείας είναι ένα από τα συστατικά της όχι και τόσο μυστικής συνταγής που μπορεί να επιτρέψει σε μια χώρα να βγει από την κρίση με την κοινωνία όρθια.