Τους τελευταίους προχριστιανικούς αιώνες, μετά τις κατακτήσεις του Αλεξάνδρου, ο αρχαίος κόσμος σημαδεύεται από την πολιτισμική αναμέτρηση των Ελλήνων με τέσσερις άλλους λαούς: τους Ρωμαίους, τους Κέλτες, τους Ιουδαίους και τους Ιρανούς. Η ανάδειξη αυτού του κοσμοϊστορικού γεγονότος οφείλει πολλά στην ευρυμάθεια και τη συνθετική ικανότητα του Αρνάλντο Μομιλιάνο.

Μολονότι οι Έλληνες φιλόσοφοι και ιστορικοί είχαν εκδηλώσει ζωηρό ενδιαφέρον για ξένες δοξασίες και συνήθειες ήδη από την κλασική εποχή, η έννοια μιας συγκροτημένης «βαρβαρικής σοφίας» κερδίζει έδαφος μόνο στον ελληνιστικό κόσμο κι αυτό στο μέτρο που οι ξένοι είναι ικανοί να διατυπώνουν στα ελληνικά σκέψεις για τον εαυτό τους, την ιστορία τους και τις θρησκευτικές τους παραδόσεις. Από την άλλη πλευρά, οι Ρωμαίοι αξιοποιούν τη συνεργασία των Ελλήνων ώστε να εμπλουτίσουν τις γνώσεις τους για τις βαρβαρικές χώρες και να κατακτήσουν στο τέλος τους ίδιους τους Έλληνες. Πέρα από τις μυθοποιήσεις, τις παρεξηγήσεις και τις αντιθέσεις που ανακύπτουν, ο μεσογειακός κόσμος βρίσκει έτσι μια κοινή γλώσσα και μαζί μια γραμματεία ανοιχτή σε κάθε είδους προβλήματα, αισθήματα και σκέψεις, που αποτέλεσε ώς τις μέρες μας τον ορίζοντα του δυτικού πολιτισμού.

Η Ξένη σοφία είναι η κλασική μελέτη για τη διαδικασία του εξελληνισμού και τα όριά της στον αρχαίο κόσμο, αλλά και μια υποδειγματική προσέγγιση στο γενικότερο και πάντα επίκαιρο φαινόμενο της πολιτισμικής αφομοίωσης και των αντιστάσεων που ενεργοποιεί.