Δύο κυρίως θεματικοί κύκλοι είναι στην Οδύσσεια ευδιάκριτοι.
Ο πρώτος θεματικός κύκλος είναι η μυθιστορία ενός ξενιτεμένου που γυρίζει μετά από χρόνια στην πατρίδα του και βρίσκει τη γυναίκα του περιτριγυρισμένη από πολλούς μνηστήρες. Το θέμα αυτό έχει να κάνει με τους νόστους, τις διηγήσεις δηλαδή για την επιστροφή των ηρώων του τρωικού πολέμου στις ιδιαίτερες πατρίδες τους.
Η Πηνελόπη, η γυναίκα του Οδυσσέα, στο διάστημα της απουσίας του Οδυσσέα των είκοσι ετών, παραμένει πιστή και ξεγελά τους μνηστήρες υφαίνοντας και ξυφαίνοντας ένα πολύ μεγάλο πανί, για να κερδίσει χρόνο. Φαίνεται πως από το δόλο αυτόν πήρε και το όνομα της (πήνη, πηνίον = μασούρι + έλοπ < ελόπτω = ξεϋφαίνω). Ο ήρωας μετά την εξόντωση των μνηστήρων γίνεται πάλι κυρίαρχος στο θρόνο του και αφέντης στα αγαθά του.
Το δεύτερο θεματικό κύκλο τον αποτελούν τα παραμύθια των ναυτικών, που αφθονούσαν στη 2η χιλιετία. Ο Οδυσσέας είναι ένας άλλος Σεβάχ θαλασσινός, που πολλά είδε και έπαθε στο μακρύ ταξίδι του, το γεμάτο περιπέτειες, πρωτόγνωρες εμπειρίες και κινδύνους. Παράλληλα όμως η ''Οδύσσεια'' κουβαλάει μαζί της και ένα άλλο θεματικό κύκλο από την ''Ιλιάδα'', τον τρωικό θρύλο. Αυτό το ηρωικό στοιχείο που κυριαρχεί στην Ιλιάδα, υπάρχει και στην ''Οδύσσεια'', αλλά σε μικρότερο βαθμό. Ενώ στην ''Ιλιάδα'' ο ήρωας είναι αρήϊος (πολεμόχαρος) και ποδώκης (φτεροπόδης), στην ''Οδύσσεια'' ο Οδυσσέας είναι πολύμητις (πολυμήχανος, επινοητικός) και τλήμων (καρτερικός). Ο Οδυσσέας διαθέτει μια σπιρτάδα νου αξιοθαύμαστη, προβλεπτικότητα και εύστροφη διαλλακτικότητα. Άλλωστε και στην Τροία ό,τι δεν πέτυχαν οι Αχαιοί δέκα χρόνια με τον πόλεμο το πέτυχε ο Οδυσσέας με το μυαλό του. Ο Δούρειος ίππος ήταν δική του επινόηση.
ΑΠΟ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
