Δεν υπάρχει πια συμβολική ανταλλαγή στις νεωτερικές κοινωνίες, τουλάχιστον όχι ως μορφή που τις οργανώνει. Βέβαια, το συμβολικό δεν παύει να τις στοιχειώνει σαν τον θάνατό τους. Είναι το σχήμα μιας κοινωνικής σχέσης θεμελιωμένης στην εξολόθρευση της αξίας, που το μοντέλο της παραπέμπει μεν για μας στα πρωτόγονα μορφώματα, όμως η ριζική της ουτοπία αρχίζει να εκρήγνυται σιγά σιγά σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας μας, μέσα στον ίλιγγο μιας εξέγερσης που δεν σχετίζεται πια καθόλου ούτε με την επανάσταση ούτε με τον νόμο της ιστορίας ούτε καν με την «απελευθέρωση» μιας «επιθυμίας».

Σε αυτή την προοπτική, άλλα θεωρητικά συμβάντα αποκτούν κεφαλαιώδη βαρύτητα: τα αναγράμματα του Σωσσύρ, η ανταλλαγή/δώρο του Μως δεν είναι περίεργα επεισόδια στις παρυφές των γλωσσολογικών και ανθρωπολογικών κλάδων, φαινόμενα υποδεέστερα σε σχέση με τις μεγάλες μηχανές του ασυνειδήτου και της επανάστασης. Βλέπουμε να διαγράφεται μέσα τους μία και η ίδια μεγάλη μορφή, που δεν δικαιώνει ούτε την πολιτική οικονομία ούτε τη λιβιδινική: η μορφή της αναστρεψιμότητας, της κυκλικής αναστροφής, που βάζει παντού τέλος στη γραμμικότητα τόσο του χρόνου όσο και της γλώσσας, τόσο των οικονομικών ανταλλαγών όσο και της συσσώρευσης ή της εξουσίας.

Κάθε σύστημα που πλησιάζει μια τέλεια επιχειρησιακότητα είναι κοντά στον χαμό του. Η αμφιθυμία παραμονεύει τα πιο ολοκληρωμένα συστήματα, εκείνα που έχουν κατορθώσει να θεοποιήσουν την αρχή λειτουργίας που τα διέπει -αυτή είναι σήμερα η προσομοίωση, πανταχού παρούσα, από την κυβερνητική επιχειρησιακότητα και τον γενετικό κώδικα μέχρι την τυχαία τάξη των μεταβολών και την αρχή της αβεβαιότητας. Απέναντί της αναδύεται κάτι που παίρνει παντού τη μορφή της εξολόθρευσης και του θανάτου. Είναι η μορφή ακριβώς του συμβολικού. Ούτε μυστικιστική ούτε δομική: αναπόδραστη.

Η συμβολική ανταλλαγή και ο θάνατος, δίχως άλλο το πιο φιλόδοξο και μεγαλόπνοο έργο του Ζαν Μπωντριγιάρ, αξιώνει να εκφράσει αλλά και να υπερβεί μια εποχή, ανατέμνοντας κάθε είδους κοινωνικοπολιτικά και πολιτισμικά φαινόμενα, διατρέχοντας τις κρίσιμες επιστήμες των καιρών κι επιχειρώντας απρόβλεπτες αποδομήσεις και ερμηνείες.