Τον 18ο αιώνα συντελέσθηκε μία νέα περιπετειώδης συνάντηση και αντιπαράθεση Ορθόδοξης Ανατολής και αλλοτριωμένης Ευρώπης. Στα βασικά σημεία επρόκειτο για επανάληψη της ανάλογης διαδικασίας του 14ου αι.

Οι διαφωτιστές-διανοούμενοι με πρωταγωνιστή τον Κοραή, μιλούσαν με υπερηφάνεια για την "φωτισμένη Ευρώπη", τα "φώτα της οποίας ούτοι μεταλαμπάδευαν στο δούλο Γένος, καλλιεργώντας το σύνδρομο του "εξευρωπαϊσμού" και "εκδυτικισμού" ως τις ημέρες μας, και καταξιώνοντας την Ευρώπη σε "καθολική μητρόπολη" του Έθνους. Οι Έλληνες Διαφωτιστές είχαν εγκολπωθεί ακόμη και αθεϊστικές, αντιχριστιανικές και σαφώς αντορθόδοξες τάσεις, που διαδίδονταν μέσω της Εκπαίδευσης, επιβάλλονταν δε από την Διανόηση και την Πολιτεία.

Συνεχιστές των Ησυχαστών ήσαν οι αγιορείτες Κολλυβάδες Πατέρες, στην ηγετική ομάδα των οποίων ανήκαν ο πρ. επίσκοπος Κορίνθου Μακάριος Νοταράς, ο Νικόδημος Αγιορείτης και ο Αθανάσιος Πάριος, όλοι αναγνωρισμένοι άγιοι της Εκκλησίας μας. Αυτοί, και όλοι οι συναγωνιζόμενοι μαζί τους, ανέλαβαν τον δύσκολο αγώνα αντιμετώπισης και απόκρουσης των εκπροσώπων του Ελληνικού Διαφωτισμού, που μετέφεραν τη "Δύση" στην Ανατολή, διασπείροντας τις δυτικές ιδέες, αναιρετικές της ρωμαίικης παράδοσης. Προσπάθησαν να ενημερώσουν με τα κείμενά τους, ιδιαίτερα ο Αθανάσιος Πάριος, τον ελληνικό Λαό για την μεγάλη απειλή από την εισβολή στην Ανατολή ενός άλλου κόσμου, που η επιδιωκόμενη επικράτησή του απαιτούσε την ανατροπή του κόσμου της ορθόδοξης παράδοσης.

Οι Κολλυβάδες συνεχίζοντας πιστά την πατερική παράδοση στη στάση απέναντι στη Δύση, απορρίπτουν αυτή την Ευρώπη, πνευματικά και κοινωνικά και μαζί κάθε δυνατότητα αναγέννησης του Έθνους με τα δικά της "φώτα". Ο μαχητικότερος των ηγετών των Κολλυβάδων Αθανάσιος Πάριος, λόγω μάλιστα ειδικών προκλήσεων, θα προτείνει την διακοπή κάθε σχέσης με αυτή την Ευρώπη, που αναιρεί αυτόχρημα το ορθόδοξο ήθος.