ΔΟΚΙΜΙΑ ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗΣ ΘΡΗΣΚΕΙΟΛΟΓΙΑΣ

Τα δοκίμια αυτά επισκοπούν ένα παγκόσμιο θρησκειολογικό υλικό, επιχειρώντας από τη μία πλευρά να το κατανοήσουν μέσ' από τη συστηματική πολιτισμική σύγκριση, και από την άλλη να το εντάξουν σε ένα μακροϊστορικό σχήμα που δεν παραγνωρίζει ούτε τις ιδιαιτερότητες των θρησκευτικών φαινομένων ούτε την εξάρτησή τους από το μεγάλο συνεχές του ανθρώπινου πολιτισμού. Με τρόπο λιγότερο θεωρησιακό απ' ό,τι στις Μελέτες για το ιερό και σε χαμηλότερο επίπεδο αφαίρεσης, περισσότερο δεσμευμένες δηλαδή στις απτές ιδιαιτερότητες των μορφών που συζητιούνται, οι προσεγγίσεις αυτές υποβάλλουν σταθερά στο βάθος μια θεωρία της θρησκείας -καλύτερα: ανθρωπολογία του ιερού- ως μέρος μιας ακόμη ευρύτερης φιλοσοφίας του πολιτισμού ή της ιστορίας.

Η θρησκεία και τα φαινόμενα που υπάγονται στη δικαιοδοσία της εμφανίζονται πολύ διαφορετικά στο φακό της ακαδημαϊκής θρησκειολογίας, της κοινωνικής ανθρωπολογίας, της ψυχολογίας ή της ψυχανάλυσης, της γλωσσολογίας ή της ιστορίας - και αυτό αναπόδραστα γεννά το ερώτημα: υπάρχει κάτι που διαποτίζει όλες αυτές τις προσεγγίσεις χωρίς να εξαντλείται από καμία, το οποίο θα μπορούσε να προσαχθεί ως ίζημα του ίδιου του πράγματος στην προ-επιστημονική του ουσία; Τουλάχιστον στη θεωρητική ζωή, πρέπει να εγκαταλείψουμε κάθε αυταπάτη αμεσότητας: απέναντι στις παραμορφώσεις της επιστημονικής μονομέρειας το μόνο που έχουμε ν' αντιτάξουμε είναι άλλες, όσο το δυνατόν περισσότερες τέτοιες προοπτικές "παραμορφώσεις", ώστε μέσ' από τη συνεχή μεσολάβησή τους να οδηγούμαστε σε διαρκώς διευρυνόμενες κατανοήσεις.