ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ ΚΑΙ ΜΙΚΡΑ ΑΣΙΑ-19Ος-20Ος ΑΙΩΝΑΣ-ΣΥΜΒΟΛΗ ΣΤΗΝ ΜΕΛΕΤΗ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΟΙΗΤΙΚΟΥ ΤΟΠΙΟΥ

Η λογοτεχνική και ειδικότερα η ποιητική παραγωγή των Ρωμιών της Κωνσταντινούπολης και της Μικράς Ασίας εκκινεί περί τα μέσα του 19ου αιώνα με ανάλαφρες ποιητικές συνθέσεις, την περίοδο των πολιτειακών μεταρρυθμίσεων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία (Τανζιμάτ 1939 και 1956) και εξελίσσεται σταδιακά έως και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού. Καταλυτικό παράγοντα στην εξέλιξή της διαδραμάτισαν το γλωσσικό ζήτημα στο τέλος του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα, η πρόσληψη των ευρωπαϊκών λογοτεχνικών ρευμάτων και οι ιστορικές συγκυρίες με ορόσημο τη Μικρασιατική Καταστροφή. Οι παραπάνω παράγοντες διαμόρφωσαν ένα πνευματικό πλαίσιο, που χαρακτηριζόταν από τη διαρκή και αυξανόμενη επιρροή των λογίων/λογοτεχνών του Ελληνικού Βασιλείου στον αλύτρωτο Ελληνισμό της Αυτοκρατορίας. Αυτή η επιρροή συνδεόταν με την εδραίωση του οραματισμού της Μεγάλης Ιδέας, έτσι όπως εκφράστηκε τη δεύτερη δεκαετία του 20ού αιώνα από τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Η κυριαρχία του Ρομαντισμού στη λογοτεχνική κίνηση συμπορευόταν με την απόλυτη επιβολή στην ελληνική οθωμανική κοινωνία αυτού του ιδεολογήματος, που διαψεύστηκε τραγικά το 1922.

Το «τραύμα» που προκλήθηκε από τη Μικρασιατική Καταστροφή, οδήγησε τους Ρωμιούς λογοτέχνες σε ιδεολογική και αισθητική αναθεώρηση, η οποία εκφράστηκε ριζοσπαστικά μέσω ενός δυναμικού αντιβενιζελικού ρομαντισμού ως επιλογή μιας αυτοκριτικής ρήξης με το παρελθόν αλλά και ως απαρχή πνευματικής αναγέννησης στη νέα πατρίδα, τη μητροπολιτική Ελλάδα, όπου οι περισσότεροι είχαν καταφύγει ως πρόσφυγες. Η ορθολογιστική αυτή αντιμετώπιση της ιστορικής πραγματικότητας αναδεικνύει ένα επιπλέον χαρακτηριστικό των καταβολών των λογοτεχνών αυτών. Πρόκειται για την κληρονομιά του Διαφωτισμού, ο οποίος, παρά τη ρομαντική ουτοπία του μεγαλοϊδεατισμού, υπήρξε ένα αδιαμφισβήτητου κύρους αξιακό σύστημα για τον οθωμανικό Ελληνισμό, με αποτέλεσμα τον σταθερό προσανατολισμό του στην ευρωπαϊκή κουλτούρα.