Η συγκρότηση ενός κράτους βασισμένου στις αρχές της λαϊκής συμμετοχής και της αποκέντρωσης αποτέλεσε διακηρυκτική αρχή της Επανάστασης του 1821. Εξάλλου ο ελληνισμός κουβαλούσε μακρά αυτοδιοικητική παράδοση από την περίοδο της Τουρκοκρατίας, όταν τα τοπικά συμβούλια κι οι δημογέροντες διαχειρίζονταν το μεγαλύτερο μέρος των ζητημάτων της καθημερινής ζωής. Τα πράγματα όμως έλαβαν διαφορετική εξέλιξη μετά την απελευθέρωση. Το Ι΄ Ψήφισμα του Καποδίστρια (1828), το οποίο αποτέλεσε την πρώτη διοικητική διαίρεση της ελεύθερης Ελλάδας, δεν προέβλεπε αυτοδιοικητικούς θεσμούς. Ο συγκεντρωτισμός αυτός εντοπίζεται στην ανάγκη του Κυβερνήτη να ισχυροποιήσει την κεντρική εξουσία• η χώρα βρισκόταν ακόμη σε εμπόλεμη κατάσταση, ενώ μεγάλο μέρος της παλαιάς αυτοδιοικητικής αριστοκρατίας εμφάνιζε φυγόκεντρες τάσεις.
Υπό την σημερινή μορφή των Ο.Τ.Α. υπάρχει πλέγμα διατάξεων που αφορούν την λειτουργία των οργάνων τους και την ευθύνη τους κατά την εκτέλεση των καθηκόντων τους. Ευθύνη που έχει σχέση με την διαχείριση κρατικής (= αποκεντρωμένης) εξουσίας που με την εξέλιξη της κοινωνίας τείνει να γιγαντωθεί, με αποτέλεσμα διοικητικά, αλλά κυρίως, αιρετά όργανα τους να ασκούν εξουσίες που επηρεάζουν ουσιωδώς την καθημερινότητα των διοικουμένων. Και να μην ξεχνούμε, ότι «Δήμος» δεν είναι μόνο ο δήμαρχος και οι δημοτικοί σύμβουλοι, όπως κακώς είθισται να ταυτίζονται οι έννοιες αυτές, δηλ. τα αιρετά όργανα, αλλά ομοίως και τα υπηρεσιακά όργανα που τον περιβάλλουν και ουσιαστικά τον λειτουργούν, με αποτέλεσμα οι ευθύνες των υπηρεσιακών οργάνων κατά την άσκηση των αρμοδιοτήτων τους να έχουν εξίσου μεγάλη απαξία, κατά νόμο από την αντίστοιχη απαξία των πράξεων των αιρετών.
Στην παρούσα μελέτη γίνεται συνδυασμένη παρουσίαση των οργάνων των Ο.Τ.Α. α' βαθμού, υπηρεσιακών και αιρετών, καθορισμού της άσκησης των αρμοδιοτήτων τους και προσδιορισμού των άκρων ορίων νομιμότητας, όπου αυτές οι εξουσίες περικλείονται, ώστε να μην υπερβαίνουν τις κείμενες διατάξεις. Παράλληλα, παρουσιάζονται οι τρεις πτυχές βασικών ευθυνών (αστική, ποινική και πειθαρχική) τόσο των υπηρεσιακών όσο και των αιρετών οργάνων, όπως αυτές διαμορφώθηκαν κυρίως νομολογιακά.
