Στο ''Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ 2'' (Μέρος ΙΙΙ: Στρατόπεδα εξόντωσης / εργασίας - Μέρος IV: Η ψυχή και το συρματόπλεγμα) ο Σολζενίτσιν εστιάζει στα στρατόπεδα καταναγκαστικής εργασίας, την καρδιά του Αρχιπελάγους. Παρακολουθούμε τη γέννησή τους, την εδραίωσή τους και την εξέλιξή τους σε ένα τεράστιο δίκτυο που ''μόλυνε σαν καρκίνωμα" όλη τη σοβιετική επικράτεια. Σε αυτό το Αρχιπέλαγος γεννιέται ένα νέο ''έθνος σκλάβων'', που αναπτύσσει τη δική του γλώσσα και τη δική του κουλτούρα: οι "ιθαγενείς" έχουν τα δικά τους έθιμα, τους δικούς τους κανόνες, τις δικές τους κάστες και ιεραρχίες διαμορφώνεται έτσι ένα ιδιαίτερο (υπ)ανθρώπινο είδος, οι κρατούμενοι (ζεκ), που είναι το μοναδικό βιολογικό είδος που δεν αναπαράγεται βιολογικά, αλλά με τα διαδοχικά και επιταχυνόμενα κύματα συλλήψεων και εγκλεισμών.

Ο Σολζενίτσιν, που βίωσε στο πετσί του και ο ίδιος επί οκτώ χρόνια τον εγκλεισμό στο στρατόπεδο, καθηλώνει τον αναγνώστη περιγράφοντας τις συντεταγμένες και την ανθρωπογεωγραφία αυτού του αδιανόητου μα απόλυτα υπαρκτού κόσμου. Σκληρότητα, ειρωνεία, ωμότητα, λυρισμός, χιούμορ, αυτοϋπονόμευση, εμβάθυνση στον ψυχισμό, στα ιδεολογικά, κοινωνικά, ψυχολογικά κίνητρα που διαμορφώνουν τη στάση του ανθρώπου απέναντι στους άλλους και στον ίδιο του τον εαυτό: το ''Αρχιπέλαγος Γκουλάγκ 2'' είναι μια δυσπρόσιτη κορυφή στην ιστορία της παγκόσμιας λογοτεχνίας, ένα κλασικό έργο που παραμένει ανατριχιαστικά επίκαιρο, ως ανατομία της σχέσης ανάμεσα στον άνθρωπο και στην κτηνώδη εξουσία.