ΑΠΟ ΤΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ ΩΣ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΟΥ ΔΙΑΦΩΤΙΣΜΟΥ

Η έλευση και η εδραίωση των λεγόμενων «Νέων Χρόνων» συντελέστηκε μέσω μιας πολυμέτωπης ιδεολογικής αντιπαράθεσης, η οποία διεξάχθηκε ταυτόχρονα σε διαφορετικά επίπεδα, αλλά γνώρισε την κορύφωσή της στο πεδίο της αφηρημένης σκέψης. Η κοσμοθεώρηση του Μεσαίωνα, στο πλαίσιο της οποίας είχε επιτευχθεί μια σύνθεση της χριστιανικής θρησκείας με την αρχαία φιλοσοφία, έβρισκε τη θεωρητική της θεμελίωση σε μια επιστήμη που ονομαζόταν μεταφυσική. Η μεταφυσική, εξαιτίας της ξεχωριστής της θέσης και λειτουργίας, δέχθηκε την ανελέητη επίθεση των εκπροσώπων της κοσμοαντίληψης των Νέων Χρόνων, σε βαθμό τέτοιο ώστε, από «βασίλισσα των επιστημών», να εμφανίζεται τελικά ως συνώνυμη της ανερμάτιστης κενολογίας. Παρά το γεγονός, όμως, ότι οι Νέοι Χρόνοι είχαν πια εδραιωθεί κατά τρόπο αμετάκλητο, η μεταφυσική συνέχισε παραδόξως να επιβιώνει όπως καταφαίνεται και απ' το ότι η κριτική εναντίον της όχι μόνο δεν κόπασε, αλλά αποκτούσε μια διαρκώς αυξανόμενη οξύτητα - και αυτό γιατί η μεταφυσική κατόρθωνε να αλλάζει ακατάπαυστα νόημα και περιεχόμενο.

Στη μνημειώδη τούτη μελέτη, που παρουσιάζουν εδώ σε νέα, ολοκληρωμένη έκδοση οι Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, ο Παναγιώτης Κονδύλης οργανώνει το σύνολο της αντιμεταφυσικής σκέψης, από τον όψιμο Μεσαίωνα ώς τον 20ό αιώνα, σε συγκεκριμένους θεμελιώδεις τύπους κριτικής, δείχνοντας πώς η κριτική εναντίον της μεταφυσικής καθόρισε την πνευματική φυσιογνωμία των Νέων Χρόνων και αναδεικνύοντας ταυτόχρονα το γεγονός ότι πολλά σύγχρονα αντιμεταφυσικά ρεύματα σκέψης, μολονότι προβάλλονται με τον μανδύα της ριζοσπαστικής πρωτοπορίας, συχνά αποτελούν απλές αναδιατυπώσεις πολύ παλαιότερων εννοιολογικών δομών.

Μέχρι τώρα, στα ελληνικά ήταν διαθέσιμα τα τρία μόνον πρώτα μέρη του έργου. Στη νέα, ολοκληρωμένη έκδοση, ο έλληνας αναγνώστης αποκτά για πρώτη φορά πρόσβαση στην τελική εκδοχή του βιβλίου, όπου ο Κονδύλης αναμετράται, συν τοις άλλοις, με τις ποικίλες φιλοσοφικές τάσεις του 19ου και του 20ού αιώνα. Χάρη στην ευρύτητα της προβληματικής του, το βιβλίο μπορεί να διαβαστεί και σαν μια γενική ιστορία της νεότερης φιλοσοφίας, από τον νομιναλισμό και το ανθρωπιστικό κίνημα, διαμέσου του Διαφωτισμού και του γερμανικού ιδεαλισμού, ώς τη φαινομενολογία, την ψυχανάλυση, τον υπαρξισμό και την αναλυτική φιλοσοφία.