ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΙ ΚΡΑΤΟΣ 1889-1905

Η ποικιλία και ο πλούτος των πληροφοριών που μας παρέχουν οι πηγές της συλλογής αυτής εμπλουτίζουν το πεδίο έρευνας με νέα στοιχεία και πληροφορίες για επίκαιρα ζητήματα που περιμένουν απάντηση. Το βασικότερο όμως είναι η στάση του Πατριαρχείου απέναντι στην εθνική πολιτική του ελληνικού κράτους στη Μακεδονία ή, διαφορετικά διατυπωμένο, ως πότε το Πατριαρχείο υπηρέτησε το οικουμενικό ιδεώδες και αντιστάθηκε στον εθνικισμό;

Το αρχειακό υλικό που δημοσιεύεται στο βιβλίο επιβεβαιώνει την άποψη ότι το οικουμενικό ιδεώδες αποτελούσε βασικό άξονα της πολιτικής του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως έως τα τέλη του 19ου αιώνα, και ως εκ τούτου ερχόταν συνεχώς αντιμέτωπο με τον ελληνοκεντρικό προσανατολισμό του ελληνικού κράτους για μια κρατική ελληνική Εκκλησία. Τις διάφορες όψεις αυτού του ζητήματος φωτίζουν με πληρότητα οι επιλεγμένες πρωτογενείς πηγές αυτού του τόμου, οι οποίες αποτελούν αντιπροσωπευτικό δείγμα των εθνικών αντιλήψεων και των κριτηρίων που χαρακτήριζαν τους υπεύθυνους φορείς της εκκλησιαστικής και εκπαιδευτικής πολιτικής στη Μακεδονία στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ού αιώνα. Μπορούν να θεωρηθούν αξιόπιστες, στο βαθμό που αποτυπώνουν ανάγλυφα για γενικές τάσεις, τις διαφορετικές ιδεολογίες για την πολιτική βούληση διαφορετικών κέντρων εξουσίας: της Υψηλής Πύλης, του Οικουμενικού Πατριαρχείου και του ελληνικού κράτους.